1. Povod tekstu su sve intenzivnije najave izgradnje
spomenika brojnim ličnostima srpske političke istorije, nauke i kulture, kao
što su Zoran Đinđić, Slobodan Milošević, Stefan Nemanja (u Beogradu), kralj
Petar (u Novom Sadu), postoji čak nekoliko spomenika Nikoli Tesli u Beogradu, a
nije uobičajeno da jedna ličnost ima više spomenika u jednom gradu. Šta bi, u
krajnjoj liniji, to moglo da znači, na šta to ukazuje? Koji je Vaš utisak?
2. Šta konkretno mislite o svakom pojedinačnim rešenju iz prethodnog pitanja,
kao i mestima predviđenim za podizanje tih spomenika (za Slobodana
Miloševića, konkretno rešenje, doduše, još uvek nemamo, osim toga što je
najavljeno da bi trebalo da bude realistički izvajan, u bronzi)? Ukoliko
smatrate da bi trebalo spomenuti još nekog, navedite, slobodno.
3. Da li postoje, u umetničkom smislu, merila ili stilovi prema
kojima, odnosno u kojim se vaja određeni spomenik, skulptura državnicima,
naučnicima, umetnicima, ili su merila prepuštena umetničkim slobodama
autora?
4. Spomenici gotovo uvek pokreću debate, podeljena mišljenja stručne
i nestručne javnosti, šta mislite, zbog čega?
Slobodan Maldini:
1. Sve intenzivnije odavanje počasti i sećanja na poznate
ličnosti prvenstveno predstavljaju jačanje potrebe i svesti da se istaknu
značajni predstavnici srpske istorije. U ne tako davnoj istoriji imali smo
period kada nije podignut nijedan veći spomenik nekoj značajnoj ličnosti. Danas
su brojne aktivnosti na širenju spomeničke kulture i to je u principu dobro.
Međutim, podizanju spomenika potrebno je prići sa velikom pažnjom, budući da se
radi o istorijski značajnim temama, koje će u budućnosti imati veliki trag na
našoj kulturi. Ovakva situacija ukazuje na podizanje nacionalne svesti i
potrebu da se njen nivo zadrži. A za to je najbolje tlo kultura. Istoriju
društva sačuvaćemo na najbolji način ako je prenosimo na mlade generacije, pre
svega evociranjem na ličnosti i dela velikana našeg društva, a za to je
najbolji medijum umetnost. Tokom istorije, u umetnosti su sačuvani artefakti
koji svedoče o nacionalnoj istoriji i kulturi društva. A spomenička umetnost je
možda najverodostojniji medijum
predstavljanja i prenošenja kulturne istorije jedne nacije,
2. U intenzivnoj aktivnosti podizanja spomenika velikanima
naše istorije, danas se srećemo sa različitim spomeničkim rešenjima. I pored
izuzetno kratkog protoka vremena i još uvek nedovoljno definisane istorijske
uloge Zorana Đinđića, spomenik tragično nastradalom premijeru je opredeljenje
zajednice da oda počast i zahvalnost njegovom delu. Naravno, krajnje je upitno
ko treba da podigne ovaj spomenik, pre svega zbog čega to nisu uradili njegovi
partijski drugovi, isti oni koji su, na primer, podigli spomenik predsedniku
Azerbejdžana Hejdaru Alijevu. Naravno, usledio je odgovor na spomenik Đinđiću u
vidu zahteva za podizanjem spomenika Slobodanu Miloševiću i to nije ništa
neobično. Ono što iznenađuje jeste upravo istorijski trenutak u kojem se ovaj
zahtev postavlja. S pravom se postavlja pitanje: da li ova dva spomenika mogu
da budu izvor političkih ili drugih neslaganja pa i podela? Međutim, iako se
podigla prašina povodom ova dva spomenika političarima, tokom proteklih godina
smo prisustvovali podizanju većeg broja spomenika koji nemaju baš nikakve veze
sa našom istorijom i kulturom. Da podsetim: 2014. godine podignut je u centru
Beograda spomenik ruskom caru Nikolaju II, 2017. je otkriven spomenik kineskom
filozofu Konfuciju, 2016. kazaškom pesniku Žabajevu. Sa druge strane, postojale
su već tri inicijative, među kojima je moja lična treća, da se povodom
stogodišnjice od završetka Prvog svetskog rata prenese u Beograd kopija
Spomenika srpskim kraljevima koja se nalazi u centru Pariza. Na tom spomeniku
se nalaze kralj Petar I, kralj Aleksandar Prvi Jugoslovenski, francuski mašal
Franše d'Epere. I pored ovih inicijativa, država nije našla za shodno da ovaj
spomenik postavi u našoj prestonici. Posebna priča je podizanje spomenika
Stefanu Nemanji, za koji su pozvani inostrani vajari: iz Rusije, Kine, Italije
i Slovenije, ali nije pozvan nijedan iz Srbije. Odabrano je rešenje ruskog
vajara.
3. Spomenička umetnost, pre svega vajarstvo, danas je u
svetu na potpuno različitoj liniji razvoja. Akademizam i figuracija odavno nisu
sredstvo umetničkog izražavanja. Zbog toga, spomenici koji se realizju u Srbiji
najčešće su umetnički bezvredni, ne predstavljaju bilo kakav pomak. Međutim,
njihova vrednost je prvenstveno u političkom smislu, sa ciljem da prenesu
određene poruke širokim slojevima naroda. A da bi te poruke bile eksplicitne, jasne, potrebno ih je izraditi da budu
svima lako razumljive. A tu nastaje raskorak sa umetnošću. Jer, prava umetnost
ne prenosi poruke koje vlast upućuje širokim narodnim masama. One su u
umetnosti sasvim druga kategorije, kako u estetskom tako i u simboličkom
pogledu. teško da će savremeno vajarstvo moži da zadovolji želje neupućenih
predstavnika vlasti koji su u osnovi realizatori spomenika. Tako dolazimo do
apsurda da je savremena skulptura "neupotrebljiva" kod naših vlasti,
prvo iz razloga što je nerazumljiva, a potom i što ne prenosi na jasan način
njihove poruke. I tu je večni raskorak između kulture i kiča. Nažalost, slična
situacija se dogodila u susednoj Makedoniji, kada je vlast u želji da učvrsti
istorijske nacionalne pozicije pribegla krajnjem kiču, jer je samo on
eksplicitno razumljiv narodnim masama. Međutim, desilo se suprotno. Danas je
prestonica Makedonije u svetu viđena kao poprište lošeg ukusa, svojevrsnog
cirkusa. Bojim se da polako i naša prestonica ne dobije elemente neukusa
makedonske.
4. Danas se
pokreću brojne debate povodom podizanja spomenika. To je razumljivo, jer se
radi prvenstveno o političkim spomenicima, a tek zatim o istorijskim i
kulturnim dobrima. A u politici, pogotovo danas, postoje brojna sporenja. Ali,
ono što zabrinjava je upravo što su sve te debate vođene na političkoj, a ne na
kulturnoj, istorijskoj ili estetskoj podlozi. Danas o spomenicima debatuju
političari, vlast i opozicija, dok se likovni umetnički kritičari najčešće drže
po strani. Ono što je meni porazno jeste da u žirijima na konkursima za
spomenike učestvuju naši eminentni slikari, vajari, umetnici par ekselans, koji
svoj visoki status cenjenih umetnika prodaju za male pare, glasajući za likovno
rešenje koje je po ukusu političara i širokih narodnih masa. Zbog toga, naše
nove spomenike danas prave sranci, oni izgledaju kao da su istrgnuti iz nekog
stripa ili istorijskog filma, a sve češće nemaju vezu sa današnjim vrhunskim
dostignućima na polju spomeničke umetnosti.