Dnevnik zabluda
Urbanistički moćnici
Piše Slobodan Maldini
Kultura jedne zemlje
vidljiva je na ulici. Stare civilizacije ostavile su istorijske tragove
na arhitektonskim spomenicima. Danas, nivo kulturnog razvoja vidi se u
poštovanju istorijskog nasleđa i odnosu nacije prema prostoru, a iz izgleda
gradova, može se zaključiti stanje u kulturi naroda. Međutim, na urbani razvoj
ne utiče samo nivo razvoja kulture. Najteži oblik urušavanja urbanih vrednosti
događa se kroz njihovu organizovanu razgradnju. Nju vrše i kontrolišu
urbanistički moćnici. Oni menjaju životni prostor i tako kreiraju životne
uslove svih nas.
Nedavni konkurs za urbanističko-arhitektonsko rešenje
novobeogradskog Bloka 13 i zgrade filharmonije, prostora zaštićenog kulturnog
dobra, pokazao je na koji način se manipuliše arhitektonska struka radi
postizanja komercijalnih ciljeva. Jer, dok su svi postavljali težište na
projekat zgrade filharmonije - podmetnutog kao "zeca u trku" - tiho
je "proturen" krajnje neprihvatljiv plan izgradnje 4 gigantske kule na
istom placu, vredan više stotina miliona evra. Ali, ko stoji iza ovakvih poteza
u našem urbanizmu?
Svuda u svetu, urbanizam je poslovno najinteresantnija
oblast. U tom biznisu obrću se godišnje milijarde evra. Zbog toga, u ovoj
oblasti danas je najveće prisustvo urbanističkih moćnika. Snažniji od svetskih
kartela, oni kontrolišu i menjaju gradove, čak čitava prostorna područja
zemalja, trguju i manipulišu njima, stvarajući preko noći enormne profite. Oni
su organizovani, sa dubokim vezama u društvu. Jer, gradnja je finansijski
visoko vredan biznis, a neverovatne zarade kriju se i u minimalnim izmenama
urbanističkih planova, promenama spratnosti, gustina izgrađenosti,
"greškama u zarezu" na urbanističkim dokumentima. Ove odluke sprovodi
mali broj odabranih poslušnika koji upravljaju strogo kontrolisanim
institucijama, kao što su: urbanistički zavodi, odeljenja za urbanizam, zavodi
za zaštitu spomenika kulture, opštinske inspekcije.
Ko su i gde se nalaze predstavnici urbanističkih moćnika?
Pre svega, to su investitori, po pravilu toliko snažni da mogu da utiču na
urbanističke planove i grade po svojim pravilima, ne osvrćući se na urbaniste.
Iza njih stoje: "korporacije", tajne lože, sumnjive banke. Neretko im
služe pojedine državne institucije: opštine i opštinski organi, komisije za
urbanizam, konkursne arhitektonske komisije i "dvorski arhitekti". Na
kraju su službenici u državnim telima, među kojima i oni sa višedecenijskim iskustvom
u mešetarenju urbanim prostorom za interese moćnika. A da, umalo da zaboravim predstavnike
nekih političkih partija. Već decenijama, urbanističke institucije su partijski
plen. Jer, onaj ko kontroliše prostor, kontroliše novac. A onaj ko kontroliše
novac, taj ima moć. U ovom sistemu, naivni arhitekti i urbanisti samo su "kolateralna
šteta".
(Na slici: Konkurs za filharmoniju, drugonagrađen rad, B.
Redžić)