Đubrište, "Večernje novosti", 26. april 2019.

Dnevnik zabluda

Đubrište

Piše Slobodan Maldini

Prema oceni nekoliko svetski poznatih turističkih sajtova i organizacija, Srbija je svrstana u najbolje destinacije u svetu. Turisti su pozvani da posete našu zemlju i dožive njene jedinstvene prirodne lepote i kulturna dobra. Dobijanjem prestižnog statusa svetske turističke destinacije Srbija je drastično povećala prihod ostvaren u oblasti turizma. Izgradnji slike o našoj zemlji kao jednistvenoj oazi lepote doprinele su fotografije kulturnih i prirodnih dragulja: Kalemegdana,  jezera Uvac, Zaovinskog jezera, fruškogorskih manastira smeštenih u stoletnim šumama. Gotovo da nema turističkog kataloga bez fotografija ovih svetski jedinstvenih lepota.

Međutim, da li je Srbija turistički biser Evrope, ili je samo bedna slika đubrišta, devastacije, pogrešne urbanizacije, lošeg prostornog planiranja, neplanskog eksploatisanja i uništavanja svega što postoji: od jedinstvenih kulturnih dobara do retkih prirodnih lepota? Nasuprot lažnoj slici prelepe Srbije koju šaljemo u svet, alarmantno i šokirajuće deluju fotografije kojima je preplavljen internet, koje otrežnjujuće svedoče o neverovatno teškoj devastaciji prirodnih i kulturnih bogatstava Srbije. Na tim fotografijama nalaze se zaštićena nacionalna dobra pod opsadom građevinskih mašina poput šireg područja Kalemegdana, presušena korita najlepših jezera u Evropi u koja se klizištima urušavaju okolne šume, ili beživotne planine opustošene zbog divljačke seče stoletnih šuma. Alarmantno deluju podaci da je u Srbiji na delu uništavanje više od 500 reka, na hiljade potoka, zbog čega bespovratno ostajemo bez osnovnog životnog resursa - vode! Stanovnici Srbije izloženi su produženom dejstvu uranijuma iz NATO bombi, uvozimo hranu najnižeg mogućeg kvaliteta, genetski modifikovanu i opasnu po zdravlje, deca nam se igraju "otrovnim igračkama", postali smo deponija tehnološkog otpada, iz Evrope uvozimo automobile namenjene reciklaži...

Na planu urbanizma na delu je opšta devastacija gradskih prostora. Pod naletom beskrupuloznih investitora nestaju poslednje gradske humane oaze i parkovi, ruše se zakonom zaštićeni spomenici kulture da bi ustupili prostor tržnim centrima. Zbog bolesnih ambicija neukih političara i gladi moćnika za novcem, gradovi postaju smetlišta umesto da budu mesta pristojnog života. Ali, postoji nešto još opasnije od haotične dezurbanizacije. To je alarmantno uništenje kulture naroda, zbog čega se pretvaramo u mentalno đubrište. U carstvu rijalitija, pornografije, duhovnog nasilništva u svim društvenim sferama, od neprosvećenih do političara i akademika, padamo dramatičnom brzinom na civilizacijsko dno. Kao što je u ekološkom i urbanom smislu zemlja opustošena, razvoj kulture u Srbiji je degradiran, zaustavljen. Tome se treba suprotstaviti. I tu se više ne radi o novcu. Radi se o opredeljenju nacije za opstanak ili nestanak.

Na slici: Žičara na zakonom zaštićenom kulturnom dobru Kalemegdanu, izvor: internet

Crkve u plamenu, "Večernje novosti", 19. april 2019.

Dnevnik zabluda

Crkve u plamenu

Piše Slobodan Maldini

"Plamena gotika" (fr. flamboyant, u plamenu) je arhitektosnki stil kasne gotike nastao u 14. veku. Obeležen je obiljem kamene dekoracije u obličju krivih, vijugavih linija koje podsećaju na plamene jezičke i prenaglašeno dočaravaju iluziju ovih građevina kao da su zahvaćene vatrenom stihijom. Ideje starograditelja stila gotike da predstave monumentalna zdanja na ekspresivan način, u plamenu, nedavno su primile surovu realnu sliku. Ranogotička katedrala Notr Dam u istorijskom središtu Pariza, čija je gradnja započeta u 12. veku, devastirana je u nezapamćenom požaru. Ali, u novijoj istoriji, svet je često suočavan sa masivnim uništavanjem kulturno-istorijske baštine. Još uvek pamtimo miniranja iz 2001. kada su Talibani u Bamijanu u Avganistanu u prah pretvorili čuvene gigantske statue Bude. Mnogi u svetu i danas žale zbog nepovratnog razaranja i krađe nezapamćenih razmera jedinstvenih antičkih kulturnih dobara Iraka i Sirije od strane Islamske države i okupatora sa Zapada, koje se odigrava od početka 21. veka, do danas.

Iako su oči medija, koji preispituju mogući uzrok požara u Parizu, uprte u radove na rekonstrukciji katedrale, teško je isključiti sumnju u namerno paljenje ovog francuskog kulturnog i sakralnog bastiona. Ono što nije učinjeno tokom Francuske buržoaske revolucije ili Drugog svetskog rata, dogodilo se u 21. veku, uprkos visokom razvoju tehnologije i zaštite ovog nacionalnog simbola Francuske. Analitičari upozoravaju da su crkve u Francuskoj sve češće suočene sa podmetanjima požara, vandalizmom, skrnavljenjem i uništavanjem svetinja. U protekla tri meseca, u većem broju vrednih crkava u ovoj zemlji izlomljene su srednjovekovne statue, spaljena oltarska platna, a u jednom slučaju je na zidu hrama nacrtan krst ljudskim izmetom.

Poput francuskih, srpske i druge pravoslavne svetinje su poprišta apokaliptičkog uništenja - 2004. izgoreo je kompleks manastira Hilandar, a 2016. su čak četiri pravoslavna hrama spaljena baš za uskršnje praznike. Požar je progutao srpsku neogotičku Crkvu Svetog Save na Menhetnu, u središtu Njujorka, dok su na drugom kraju sveta, u Melburnu i Sidneju, zapaljene još dve pravoslavne crkve. Prethodno, veći broj srpskih hramova u Australiji bio je pod udarom ustaških ekstremista, u mržnji naruženi nacističkim simbolima i grafitima, među kojima i natpisima "Srbe na vrbe". Ali, najstrašniji pogrom u novije vreme zabeležen je marta 2004. na Kosovu, uprkos međunarodnoj zaštiti ove teritorije. U napadima Albanaca na Srbe uništeno je 35 srpskih crkava i manastira, među kojima i 18 spomenika kulture. Nedavni događaj u Parizu je opomena i nama i treba da promeni naš odnos prema nacionalnoj kulturnoj zaostavštini. Za jedan dan, Francuska je za rekonstrukciju katedrale skupila milijardu evra. Za svoje uništene spomenike, Srbija to ne može.

Na fotografiji: Hilandar u plamenu, foto: Zadužbina svetog manastira Hilandara

In memoriam Zoran Manević (1937-2019)

In memoriam

Zoran Manević (1937-2019)

Piše Slobodan Maldini

Posle duge bolesti, 4. aprila 2019. godine, preminuo je velikan srpske arhitekture, arhitekta i istoričar umetnosti dr Zoran Manević. Završio je Arhitektonski fakultet u Beogradu 1961, magistrirao 1967. i doktorirao 1980. na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Bio je zaposlen u Institutu za arhitekturu i urbanizam Srbije, Gradskom zavodu za zaštitu spomenika kulture Grada Beograda i bio upravnik Instituta za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu. Njegovo delo ostavilo je neizbrisiv, dubok trag i profilisalo istoriju srpske arhitekture u njenim najznačajnijim momentima.

Davne  1974. Zoran Manević je inicirao i zajedno sa grupom istomišljenika osnovao Salon arhitekture, prvu i najveću nacionalnu manifestaciju arhitekata i urbanista u Srbiji. Od osnivanja do danas, na Salonu su učestvovali svi najznačajniji srpski arhitekti i arhitektonski biroi, a u višedecenijskoj istoriji ove izložbe arhitekata moguće je sagledati istoriju srpske arhitekture. Nastavivši tradiciju Kluba arhitekata osnovanog 1923, osnovao je 1997. novi Klub arhitekata sa ciljem okupljanja neimara i pripadnika ostalih graditeljskih profesija, zastupanja njihovih interesa, proučavanja istorije arhitekture, prikupljanja i čuvanja istorijskih artefakata na polju arhitekture.

Osnivač je časopisa "Arhitektura", prvog i jedinog arhitektonskog glasila koje se bavilo ozbiljnom i nezavisnom arhitektonskom kritikom i esejistikom i informisalo čitaoce i društvo u celini o najnovijim događanjima na planu arhitekture. Od prvog broja iz 1998. godine do danas je objavljeno čak 209 brojeva u kojima se nalazi izvanredna i jedinstvena istorijska i dokumentaciona građa i gde je moguće pronaći opise svih značajnih događanja na planu srpske arhitekture.

Zoran Manević je osnivač "Leksikona srpskih arhitekata", najobimnijeg imenika srpskih arhitekata aktivnih od početka XIX veka do danas. Prvi Leksikon objavljen je 1999, a od tada je doživeo nekoliko izdanja. U njemu je predstavio biografije i dela velikog broja poznatih stvaralaca, a sadržaj je godinama dopunjavao. Leksikon danas prati internet prezentacija najznačajnijih srpskih arhitekata.

Na tradiciji prvog srpskog udruženja arhitekata iz 1890. godine, u cilju odbrane struke od neprestanog urušavanja, Manević je 2010. osnovao Asocijaciju srpskih arhitekata - ASA, prvo i do danas jedino nezavisno udruženje arhitekata - umetnika. Ovim činom, ukinuo je višedecenijsku mantru o arhitekturi kao inženjerskoj struci i ohrabrio arhitekte da se umetničkom delatnošću bave u okviru i pod zaštitom sopstvenog, autentično arhitektonskog udruženja. Prvenstvena uloga ove strukovne asocijacije usmerena je prema jačanju kulturnog aspekta arhitekture, zaštiti autorskih prava arhitekata i borbi za očuvanje novije nepokretne kulturne baštine na tlu Srbije.

Salon na ivici, "Večernje novosti", 5. april 2019.

Dnevnik zabluda

Salon na ivici

Piše Slobodan Maldini

Kada je poznati arhitekta i istoričar arhitekture Zoran Manević davne 1974. inicirao i zajedno sa grupom arhitekata osnovao Salon arhitekture, nije pretpostavljao da će ova institucija vremenom izgubiti poverenje struke. Pobornici i bardovi Salona Manević i Mihajlo Mitrović odavno su kritikovali nedopustivo zanemarivanje domaćih dostignuća na Salonu arhitekture, isključivanje osnivača iz njegovog rada i isticali diletantizam prisutan pre svega u rukovođenju Salonom na čijem čelu se predugih 17 godina nalazi Ljiljana Miletić Abramović, istoričarka umetnosti koja nije studirala arhitekturu i u ovoj oblasti se, blago rečeno, teško snalazi.

Nakon 45 godina postojanja, nacionalni Salon arhitekture je doživeo još jedan u nizu neuspeha. Gran pri 41. Salona priređenog pod nazivom "Na ivici" prešao je ivicu dobrog ukusa i dodeljen projektu izvan Srbije. Mladi i neiskusni arhitekti Anđela Karabašević i Vladislav Sudžum nagrađeni su za projekat bungalova u crnogorskom zaseoku Radanovićima, u vrleti iznad Kotora. Ovaj dopadljivi niz letnjih šupica srpskoj arhitekturi ne donosi ništa novo. Štaviše, pokazuje nepoznavanje dobre dalmatinske tradicije i teško je arhitektonski vredniji od sličnih komercijalnih kućica sa plaža Grčke, Turske ili Tunisa. Po istom principu zanemarivanja, čak izrugivanja domaćim arhitektonskim vrednostima, dodeljena je 2016. nagrada "Ranko Radović" kamenoj terasi podigtnutoj u crnogorskoj zabiti Markovini u Katunskoj nahiji!

Međutim, posebno zabrinjava činjenica da je ovogodišnji Gran pri salona dodelio prvoimenovani predstavnik žirija Relja Ivanić na osnovu izložbenih panoa - fotografija crnogorskih kućica čije autorstvo potpisuje on sam! Premladi Ivanić nedavno je završio studije arhitekture, a pored žiriranja, bavi se fotografijom, kao malo napredniji foto-amater. Ali, Ivanić nije samo autor izložbenih panoa prvonagrađenog rada na Salonu. On potpisuje i fotografije na panoima nagrađenog projekta bezlične adaptacije izložbenog prostora Narodnog muzeja u Smederevskoj palanci u katekoriji "Enterijer"! Pitanje je da li bi ovaj rad uopšte bio primljen na Salon, da autor fotografija panoa nije Ivanić?!

Shodno ovogodišnjoj temi, Salon arhitekture se već duže vreme nalazi "na ivici". Nagrađeni radovi po pravilu ne odražavaju kvalitet srpske savremene arhitekture, već su proizvodi "kuhinje" malog broja neupućenih ali uticajnih ljudi koji konstantno i definitivno degradiraju i uništavaju ovu nekada najznačajniju izlagačku instituciju srpskih arhitekata. Iz godine u godinu iznenađuju "specijaliteti" ove salonske kuhinje čiji je osnovni karakter bljutavost i probava s mučninom. Da li će se Salon arhitekture prevaliti preko ivice i pasti u ambis, ili će prevagnuti zdrav razum i stručnost najznačajnijih predstavnika nacionalne arhitekture, koji će da ga spasu pada?

Na fotografiji: Prvonagrađeni bungalovi u Crnoj Gori; fotografija: Relja Ivanić

Muzej stradanja, "Večernje novosti", 29. mart 2019.

Dnevnik zabluda

Muzej stradanja

Piše Slobodan Maldini

Pod imenima Milosrdni anđeo ili Operacija plemeniti nakovanj, 1999. godine izvršeno je  monstruozno bombardovanje Savezne Republike Jugoslavije, bez odobrenja Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija. U ovom zlodelu učestvovale su 22 zemlje neposredno ili posredno, ustupajući svoj vazdušni prostor. Zapadna alijansa izvršila je više od 30.000 vazdušnih naleta u kojima je stradalo više od 2.500 ljudi i razoreno sve ono što čini normalan život zemlje. Međutim, iako je prošlo 20 godina od najstrašnije vojne operacije na tlu Evrope posle Drugog svetskog rata, do danas nisu dovoljno predstavljeni istorijski podaci o tom najvećem međunarodnom zločinu na kraju 20. veka. Da li se prema sopstvenoj istoriji odnosimo sa nedovoljnom pažnjom i da li zbog toga preti zaborav i prevladavanje drugih "istorija", kao što su one koje danas neki pišu na Kosovu, u Bosni i Hrvatskoj?

Istorija zaboravljanja srpskog stradanja duga je onoliko koliko ono traje. Počinje od Prvog svetskog rata, kulminira sa logorima smrti ustaške NDH, a nastavlja se u komunističkoj Jugoslaviji i NATO agresiji. Iako danas svakodnevno slušamo od Bošnjaka i kosovskih Albanaca o genocidu kojeg su Srbi navodno počinili protiv ovih naroda, sami nedovoljno ističemo činjenice o istinskom genocidu koji je srpski narod prepolovio tokom svetskih ratova, sve do agresije NATO koja produženo traje i danas, odnoseći nevine žrtve bombardovanja uranijumom. Dok su Jevreji svoju istoriju stradanja pomno dokumentovali i predstavili svetu u više od 220 muzeja Holokausta, među kojima je 56 muzeja samo u Francuskoj, Srbija je genocid svoga naroda skromno predstavila u Muzeju 21. oktobra u Kragujevcu i beogradskom Muzeju žrtava genocida. I posle 20 godina od agresije Zapadne alijanse na SRJ, muzej stradanja u NATO bombardovanju ne postoji ni kao ideja.

Ako nismo bili u stanju da do sada izgradimo muzeje stradanja Srba u Prvom svetskom ratu, pa ni u Drugom svetskom ratu kada je samo na poljima Donje Gradine u Republici Srpskoj ubijeno više od 700.000 Srba zatvorenika ustaškog logora Jasenovac, dužnost je da to učinimo danas. Jer, istorije koje pišu naši dželati netačno opisuju Srbe kao genocidan narod, koji je svetu "doneo svetske ratove", "istrebljivao" Bošnjake i Albance, zbog čega i dalje plaćamo najvišu cenu.

U razgovoru sa antropologom Srboljubom Živanovićem, predsednikom Međunarodne komisije za utvrđivanje istine o Jasenovcu koja je vršila istraživanja grobnica u Donjoj Gradini, pitao sam ga za istinitost podatka da je tu pogubljeno čak 700.000 Srba. "Cifra nije tačna", rekao je, "bilo ih je više!" Na pitanje kako to zna, odgovorio je: "Lično sam brojao žrtve, iskopavajući na terenu. A one koje je odnela reka Sava, ne možemo da dokažemo." I zaista, ako ne sačuvamo uspomenu na naše žrtve, danas nam prete svetske vode koje će da ih odnesu u zaborav.

Na slici: Muzej stradanja, Donja Gradina, idejne skice S. Maldini; lična arhiva

Mrak propisa, "Večernje novosti", 22. mart 2019.

Dnevnik zabluda

Mrak propisa

Piše Slobodan Maldini

Na polju arhitekture i urbanizma, u Srbiji godinama nije ostvaren pomak u jačanju institucija za borbu protiv kršenja zakona. Po pravilu, urbanistički planovi ne se ne primenjuju ili se sprovode selektivno, a za to niko ne odgovara. U narodu preovlađuje osećaj nemoći i svesti da živimo u vremenu gaženja civilizacijskih normi i totalne degradiacije urbanog života. Čuveni arhitekta Le Korbizje davno je rekao da su "zgrade mašine za stanovanje", a današnje gradove moguće je parafrazirati kao "mašine za pravljenje novca". Jer, urbanizam više ne služi stanovnicima, već je sredstvo malobrojnih za sticanje bogatstva. U tom procesu ulozi su veliki, a građanin je samo nužno zlo na putu moćnika tržišta nekrentnina prema ličnom blagostanju. U borbi za profitom, zakoni su samo prepreke koje treba ukloniti.

Sve više je primera kršenja urbanističkih propisa, a u tome učestvuju i najodgovornije državne institucije. Nedavno je objavljeno da je direktorka "Zavoda za rušenje spomenika" odobrila građevinskoj mafiji da zida u zaštićenoj zoni u centru Beograda. Radi se o rušenju dva nepokretna kulturna dobra u centru grada. Na mestu pod zaštitu stavljene Palate Pere Velimirovića iz 1908. u Resavskoj 25 i vredne kuće stila akademizma sa kraja 19. veka u Mišarskoj 3, biće sagrađene višespratnice. Poražavajuće je da je dozvole za rušenje ovih spomenika kulture izdala lično direktorka Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograda Olivera Vučković, bez pratećeg obrazloženja koje po pravilu priređuje stručna služba ove institucije.

Na prostoru Beogradske tvrđave u toku je priprema za gradnju gondole koja će spajati Kalemegdansku terasu sa parkom "Ušće" na Novom Beogradu. Posečena su sva stabla, pa i ona zaštićena, koja su se našla na budućoj trasi. I u ovom slučaju, "zaboravljen" je zakon sadržan u Generalnom urbanističkom planu Beograda iz 2016. u kojem doslovno piše: „Zabranjuje se postavljanje dalekovoda, žičanih sajli za alternativni prevoz i rekreaciju, naročito u području Beogradske tvrđave i u njenim širim vizuelnim i akvateritorijalnim obuhvatima“.

Posetioci nedavnog FEST-a bili su šokirani obimom devastacije Velike dvorane Doma sindikata, kompleksa zaštićenog i proglašenog spomenikom kulture. Ova jedinstvena zgrada sagrađena je po projektu arhitekte Branka Petričića 1947. u duhu autentičnog i danas ponovo aktuelnog socrealizma, pod uticajima kasnog modernizma. Mnogi se sećaju izvanrednog ambijenta vrhunski dizajnirane Velike dvorane u prefinjenim svetlim tonovima, sa plitkim lučnim rebrastim svodovima i jedinstvenim orguljama u regionu. Nažalost, autentičan enterijer je uništen, orgulja više nema, sve površine obojene su u odbojnu crnu boju, a na zidove su prikovane sirove daske, upropastivši jedinstven duh nekadašnje sale zbog kojeg je i zaštićena kao kulturno dobro.

Na slici: Spomenik kulture Dom sindikata, lična arhiva

Pornografija, "Večernje novosti" 15. mart 2019.

Dnevnik zabluda

Pornografija

Piše Slobodan Maldini

Kada govorimo o pornografiji, najčešće mislimo na predstavljanje ljudskog tela radi iskazivanja seksualnog uzbuđenja. Pornografija je prisutna na fotografijama, filmovima, ilustracijama, a u literaturi često se vezuje za šund. Ali, postoje i drugi oblici pornografije, mnogo češći u svakodnevnom životu. Pornografiju je moguće sresti u opštoj kulturi, ponašanju, u tv emisijama, na naslovnim stranama tabloida, ali i u ostalim oblastima, pre svega likovnim umetnostima i arhitekturi.

Sve više smo obasuti pornografskim sadržajima. Neprestano se susrećemo sa njima u dnevnim novinama, na internetu, u rijaliti programima, gde je eksplicitno prisutna do brutalnosti. Na njoj se hrani ceo jedan milje, eksploatišući je do iznemoglosti. Nakon što su istrošene pornografske teme u zatvorenim scenografijama tv rijalitija, proširene su na druga, bizarna mesta, čak i na groblja. U ovom okruženju, svoje role odigrale su mnoge zvezde srpske estrade, rušeći norme i granice ponašanja i uspostavljajući novu paradigmu kulture nacije. Ali šta je sa umetnošću, koja se smatra predvodnikom prosvećenosti?

Pornografiju u smislu šunda, kiča, pogrešnog shvatanja savremene umetnosti i nametanja populističkih obrazaca, sve više srećemo u skulpturi. Danas se javni spomenici u Srbiji podižu prema modelu političara, u kojem se vrši udovoljavanje estetskim obrascima širokih narodnih slojeva. Zloupotrebljavajući neinformisanost neobrazovanih, masama se nameću retrogradni, prevaziđeni uzorci koji srozavaju do dna kuturnu sliku nacije. Svedoci smo trenda podizanja loših, umetnički bezvrednih javnih spomenika, koji uništavaju ionako nizak kulturni nivo nacije. U arhitekturi, postoji drugi oblik pornografije koji vodi totalnom uništenju smisla humanog života. Novonametnuti urbanistički planovi donose katastrofalno poslamljivanje gradova u kojima se smatra normalnim život u neprihvatljivim uslovima visokih zgrada podignutih duž uskih ulica nalik kanjonima kroz koje je saobraćaj nemoguć i gde ne dopire svetlost. Kvalitet života u gradovima alarmantno opada, čak ispod egzistencijalnog nivoa slamova. Nehumane visine zgrada i nedovoljne širine saobraćajnica danas su osnov lošeg urbanizma u Srbiji.

Kada sam pre šest godina započeo kolumnu u "Večernjim novostima", usledili su pozivi za razgovore sa predstavnicima BIA-e, koji su se interesovali za moj rad. Već pri prvom susretu dali su mi do znanja da pomno čitaju moje tekstove, ali "nije im bio jasan sadržaj moje knjige "Porno i pank neoarhitektura"". Delove knjige objavio sam na engleskom jeziku na internetu 2008, iste godine kada su čuveni Zaha Hadid i Folf Pri držali u Beču seminar o pornografskoj arhitekturi. Pokušaji da objavim knjigu preko Amazona bili su neuspešni, sve dok nisam promenio naslov i dizajn korica. Novi naziv je: "Vizija, strast, umetnost i arhitektura"!?

Na slici: Haotičan urbanizam Beograda, lična arhiva