Urbani otpad, Večernje novosti, 28.jun 2019.

Dnevnik zabluda

Urbani otpad

Piše Slobodan Maldini

Srbiju je pogodila serija kiša praćenih nevremenom. Gotovo da nema grada koji nije stradao u naletima poplave, grada ili oblinih padavina. Mnoga domaćinstva su pod vodom, zasadi uništeni. Prirodne nepogode nisu mimoišle ni našu prestonicu, gde su posledice obilnih padavina vidne na svakom koraku. Ova situacija aktuelizovala je pitanja o čovekovom negativnom uticaju na životnu sredinu, pre svega na katastrofalne posledice loše urbanizacije. Ali, šta leži u osnovi urbane erozije?

Gradovi u Srbiji danas doživljavaju kulminaciju  decenijske haotične izgradnje koja pogubno utiče na životne uslove. Suprotno razvojnim konceptima naprednih društava, Srbija je usvojila urbanizaciju u kojoj su ekonomski momenti postavljeni ispred humanih, a ulaganja u urbanu strukturu isključivo posledice želja za finansijskim efektima, dok su ljudskost i stvarne potrebe stanovnika zapostavljeni. Postepeno ali definitivno, prostori mnogih gradova u Srbiji pretvaraju se u nešto što možemo da nazovemo urbanim otpadom. Usled višedecenijskog pogrešnog urbanističkog planiranja nastali su teško rešivi problemi prenaseljenosti, neumerene i neravnomerne gustine stanovanja, saobraćajna i druga nefunkcionalnost, kolapsi, nehigijena i brojni tehnički nedostaci. Ovi problemi nisu karakteristični samo za staro urbano nasleđe. Nasuprot, postaju sve ozbiljniji gradnjom savremenih urbanih kompleksa, a posebno dolaze do izražaja u ekstremnim klimatskim situacijama. Tokom nedavnih vremenskih nepogoda poplavljen je i prokisao novootvoreni tržni centar "Ada mol", "čudo tehnologije" londonskog studija Design International, projektovano u skladu sa LEED Gold/Platinium standardima, ali i savremena petlja autoputa kod Arene, nedavno rekonstruisane okretnice gradskih autobusa i tramvaja i čak 20 beogradskih vrtića.

Ali, postoji i druga vrsta urbanog otpada koji na poguban način utiče na naše gradove, ali na njega malobrojni danas obraćaju pažnju. To su nezavršene zgrade i urbanistički kompleksi - savremene ruine preostale nakon što su se iz gradnje povukli investitori zbog zabrana usled nepoštovanja građevinskih propisa ili su bankrotirali i odustali od realizacije projekta. U ovoj kategoriji urbanog otpada, u Beogradu postoji više od milion kvadratnih metara takvih ruina vrednih više od milijardu evra koje napuštene, zapuštene i poluurušene, čekaju neizvesnu budućnost. Među njima su i kapitalna zdanja mamutskih dimenzija, poput poslovne zgrade "Rad" i poslovnog kompleksa EPS i EDB u novobeogradskom Bloku 20, luksuzan poslovni kompleks sa helidromom u Bloku 23, dva napuštena akva parka - u Bloku 44 i na Adi Ciganliji. Centar grada ruži urbani otpad stotina zgrada čija je gradnja započeta a potom napuštena, nelegalne dogradnje i nadgradnje. Taj otpad godinama ugrožava građane i krajnje je vreme da ga se oslobodimo.

Na slici: Nezavršeni kompleksi "Rad" i "EPS-EDB", fotografija: lična arhiva

Urbanizacija šume, Večernje novosti, 21. jun 2019.

Dnevnik zabluda

Urbanizacija šume

Piše Slobodan Maldini

Nedavno je Novim Beogradom protutnjalo krdo divljih svinja. Mladunci su viđeni u jednoj prodavnici i restoranu, a odrasle životinje probile su se do centra Starog Grada, gde je jedna stradala posle pada sa sprata garaže na Obilićevom vencu. Iako uzrokom ovog događaja neki smatraju visoke vode na bespravno naseljenom zaštićenom prirodnom dobru Velikom ratnom ostrvu, sve češće smo suočeni sa pojavom divljih životinja u urbanim sredinama, nezavisno od prirodnih nepogoda. Pored gačaca, koji su naselili prestonicu nakon što su zbog urbanizacije izgubili prirodna staništa, prigradske teritorije Beograda osvajaju kojoti i lisice. U gradovima sve češće srećemo zmije, a u Kragujevcu je ovog proleća organizovana hajka na medveda koji je iz okolnih sela stigao u grad, možda u potrazi za hranom. Ali, koji su uzroci najezde životinja u gradove?

Proteklih decenija suočeni smo sa procesom nemilosrdne urbanizacije u kojem bespovratno gubimo prirodnu sredinu. U želji za profitom, investitori prekomernom izgradnjom uništavaju najvrednije prirodne resurse - jedinstvenu, netaknutu, nezaštićenu prirodu. Nekada brojne pošumljene površine naših prigrađa danas su zamenili slamovi stambenih i privrednih zgrada, a mnoge gradske zelene površine pretvorene su parkinge. Zbog izgradnje mini hidroelektrana, planinama preti nestanak rečica i potoka, što ugrožava najvredniji prirodni resurs - vodu. Ali, i pored brojnih upozorenja o dugoročnim negativnim posledicama, nastavlja se porazna devastacija ekosistema.

Prema prirodnim bogatstvima odnosimo se neodgovorno. Neplanskom urbanizacijom ugrozili smo najvrednija prirodna dobra, zbog čega nam preti uništenje životne sredine. Nakon ekološke katastrofe nastale prekomernom eksploatacijom mermera miniranjem na brdu Venčac, i druge planine Srbije suočene su sa posledicama preterane gradnje. Zatrpanog višespratnicama, Zlatibor danas pogrdno zovu "novom Kaluđericom". Krov nacionalnog parka Kopaonika zagađen je nelegalnom gradnjom, a na vrhu Cera predviđeno je podizanje urbanog centra sa spomenikom - soliterom. Na zaštićenom specijalnom rezervatu prirode Rtnju u planu je izgradnja žičare do vrha ove "srpske piramide", a u toku je izgradnja zabavnog parka i kompleksa hotela. Poslednja oaza Beograda zaštićeno prirodno dobro Avala nestaće nakon njenog skorog pretvaranja u neprimeren zabavni centar. Zbog prekomerne seče, Fruška gora gubi karakter nacionalnog parka, ali boravak na njoj naplaćuje se kao u muzejima, a prolaz kolima po satu skuplji je nego u beogradskim garažama.

Nasuprot, zbog nemaštine je u Srbiji napušteno čak 1.200 sela. Nezadovoljni ruralnim životom, njihovi stanovnici masovno migriraju u gradove. Ali, ubrzo razočarani surovim uslovima preživljavanja u urbanim sredinama, novopridošli žitelji gradova sve više teže da se vrate životu u prirodi.

Na slici: Plan Zabavnog parka na Avali, foto izvor: internet

Otimanje kulturnog identiteta, Večernje novosti, 14. jun 2019.

Dnevnik zabluda

Otimanje kulturnog identiteta

Piše Slobodan Maldini

Srpska pravoslavna crkva odavno je suočena sa problemima očuvanja svog i nacionalnog kulturnog identiteta. Eparhija Raško-prizrenska nedavno je izrazila zabrinutost zbog namere kosovskih vlasti da zajedno sa Ambasadom Nemačke u Prištini izvrši konzervaciju srpske srednjovekovne katedralne Crkve Svetog Nikole na Novom Brdu pretvarajući je u katoličku. U isto vreme, predsednik Crne Gore Milo Đukanović optužuje Srpsku pravoslavnu crkvu da pokušava da sačuva infrastrukturu Velike Srbije u Crnoj Gori, zbog čega će on "raditi na obnovi crnogorske autokefalne crkve". Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije reagovao je na ovu izjavu konstatacijom da je to "prvi put u istoriji čovečanstva da jedan ateista i ateistička vlast stvaraju crkvu, što je zapanjujuće". U susednoj Hrvatskoj, u toku je vekovni proces pohrvaćenja Srba i zatiranja svega srpskog. U Dubrovniku je pravoslavni hram u centru grada nazvan hrvatskim imenom "Crkva Svjetog blagovještenja", a na ostrvu Hvaru svojevremeno je zaštićeni spomenik kulture srpski pravoslavni Manastir Svete Paraskeve pretvoren u noćni klub.

Međutim, ovi pojedinačni slučajevi samo su kap u moru otimanja srpskog istorijskog nasleđa. Pokušaji uništenja kulturnog identiteta Srpske pravoslavne crkve i svega što je povezano sa srpskom kulturom, traju vekovima. U poslednjih trista godina istorije Srba, zavojevači su skrnavili, demolirali, rušili i palili srpske crkve i manastire. Nakon neuspelog ustanka protiv Turaka Arsenija IV Jovanovića Šakabente (1728-1737), Srbi su prisiljeni da napuste Kosovo i Metohiju. Tada je Bogorodica Ljeviška u Prizrenu postala džamija, crkva u manastiru Manasija pretvorena u štalu, a Srbi prodavani u roblje na pijacama Evrope i Azije. U Drugom svetskom ratu, okupacione snage prvo su zauzele zdanje Srpske Patrijaršije, pretvorili je u kasarnu, opljačkali i uništili vrednosti, uključujući i bogatu arhivu.

Na Kosovu i Metohiji danas je ugroženo više od 1.300 crkava, manastira i drugih objekata koji čine kulturno nasleđe srpskog naroda. Među njima i četiri hrama Srpske pravoslavne crkve koji se nalaze na listi Svetske baštine, koji u dokumentima Uneska nisu zavedeni kao srpsko pravoslavno nasleđe, već kao "srednjovekovni spomenici na Kosovu (Srbija)". Ovakvo stanje doprinosi nestajanju srpskog kulturnog identiteta na Kosovu i Metohiji.

Očigledno da borba protiv svega srpskog koju pod kapom globalizacije svetskih moćnika vode neki narodi Balkana ima tendenciju da revizijom kulturnih artefakata uništi srpski nacionalni identitet, posebno u područjima gde je prisustvo Srbije oslabljeno. U svetu, suverenitet jedne države funkcioniše kao kolektivna svest, da bi zaštitio opšte dobro. Kada je on nestabilan, nacionalni identitet postaje sve slabiji. A nestanak nacionalnog identiteta vodi sigurnom zatiranju nacije.

Na slici: Novo Brdo - "Majka srpskih gradova", izvor internet

Kraj Bauhausa? Večernje novosti, 7. jun 2019.

Dnevnik zabluda

Kraj Bauhausa?

Piše Slobodan Maldini

Svet slavi stogodišnjicu osnivanja Bauhausa, najpoznatije škole za umetnost, arhitekturu i dizajn. Osnovana je 1919. u Vajmaru u Nemačkoj, a njen prvi direktor bio je otac moderne arhitekture Valter Gropijus. Škola je načinila pokušaj spajanja umetnosti i zanatstva, primenjenih u savremenom društvu. Iako je izvršila veliki uticaj u Evropi i izvan nje i okupila mnoge avangardne umetnike i arhitekte, bila je aktivna u Nemačkoj samo 14 godina. U eri nadolazećeg nacizma izveden je 1933. policijski pretres prostorija Bauhausa tokom kojeg su pronađeni "subverzivni materijali", zbog čega je ova obrazovna ustanova zavorena. Ubrzo su i njeni profesori emigrirali iz Nemačke.

Sto godina kasnije, i dalje su suprotstavljeni stavovi istoričara umetnosti o uticaju i delu Bauhausa. Ova ikona modernizma kontroverzna je od samog nastanka, a polemike se nisu stišale do danas. Međutim, ništa drugo nije proširilo ideje Bauhausa, kao što su to činile ove konfrontacije. Kroz njih su postali jasni problemi modernističkog programa - postalo je očigledno da ne postoji jedna vrsta modernizma, kao što nije bilo jednog Bauhausa. Štaviše, postojali su različiti, kotradiktorni, pa čak i opozicioni pokreti i pozicije - "bauhausi".

Ali, nestabilnost, čak i nejasnoća programa ove jedinstvene škole, pomogli su u širenju njenog uticaja. Za nešto više od samo dve decenije, Bauhaus je postao sinonim za modernost u dizajnu, simbol progresivnog doba širom sveta. Nacisti su smatrali da je Bauhaus, zajedno sa atonalnom muzikom i ekspresionističkom slikom, još jedan primer boljševičke zavere, koju su želeli da eliminišu. Nisu pogrešili u intuiciji osnovnog radikalizma sadržanog u srcu projekta Bauhaus. Jer, ujedinjavanje svih njegovih višestrukih tendencija i impulsa bio je pokušaj da se umetnost i arhitektura iskoriste kao društvena regeneracija radničke klase u svetu.

Formalni kraj Bauhausa kao škole samo je ubrzao rađanje Bauhausa kao trajnog mita, sa iteracijama koje su kreirali i nastavili njeni bivši učenici i nastavnici. Ono što je verovatno bila samo jedna manja epizoda u istoriji modernizma, postao je pokret prepoznatljive estetike. U retrospektivi, predstavnici Bauhausa razvili su koncept dizajna sa tolikom količinom značenja, da je preplavio svet. Posleratne države širom planete eksperimenisale su oblicima projektovanja, urbanog planiranja, do same ekonomije, oživljavajući društvo kroz dizajn.

Bauhaus je ponovo ekshumiran, usred novih okolnosti. Ali, danas smo suočeni sa ekonomskom krizom, stambenim problemima; plutokratija je na vlasti, krajnja desnica u prvom političkom planu, besni globalni rat, često vođen pod okriljem SAD; Evropa i Amerika suočene su sa migrantskom krizom. Svet je danas prepoznatljiv po zidovima među državama, bodljikavoj žici i iznenadnim preporodom nacizma, kao u vreme Bauhausa.

Na slici: Zgrada u Desauu, Valter Gropijus, izvor: internet