Saturday 25 October 2014

Slobodan Maldini: Pijace, "Večernje novosti", 25. oktobar 2014.




Dnevnik zabluda

Pijace

Piše Slobodan Maldini

Jesen je doba kada se prave zimnice. Još uvek se sećam jesenjih mirisa iz perioda detinjstva. Najviše mi se dopadao slatkast miris koji se širio tokom kuvanja pekmeza od kajsija, ali i miris bosiljka, koji je bio obavezan sastojak prilikom spremanja kiselih krastavaca. U gradskim stambenim blokovima nekada je pripremanje zimnice bila zajednička, društvena aktivnost. Na slobodnim površinama urbanih blokova tokom jeseni stanovnici su podizali priručna ognjišta za pečenje paprika i kuvanje ajvara. Već od rane zore, oko vatre su se okupljali penzioneri, pekli paprike, komentarisali kvalitet roda i prenosili svoje recepte za spremanje ajvara. Miris pečenih paprika i kuvanog ajvara širio se krajem, a u pripremi zimnice učestvovali su brojni susedi. Danas je jedino na periferiji grada moguće videti sličan prizor.

U jesenje doba kupujemo na pijaci namirnice koje pripremamo za zimu. Poput drugih gradova na Balkanu, Beograd ima dugu tradiciju gradskih pijaca. Malo je takvih mesta u gradu koja nose istorijsku patinu. Pijace su prostor gde se susreću i okupljaju ljudi iz različitih sredina i socijalnih kategorija. Bez obzira na različitost tradicija sela i grada, na pijaci se sreću prodavci sa sela koji u grad dolaze samo da bi prodali svoje poljoprivredne proizvode i građani kojima je pijaca prilika da osete deo ruralnog života izvan gradske vreve. Prva pijaca u Beogradu, nazvana imenom Svetog Andreje, nastala je 1824. na Studentskom trgu, gde su Turci preprodavali namirnice otkupljene od seljaka na prilazima gradu. Zeleni venac je najstarija planska pijaca na Balkanu, nastala još 1847. Tu je 1918. održana prva skupština piljara Srbije, a 1920. podignuta tzv. "kraljica pijaca" Zeleni venac. 2007. pijaca je rekonstruisana i osavremenjena. Smeštena duž Bulevara Kralja Aleksandra, Cvetkova pijaca je nazvana po lokalnom preduzetniku Cvetku Jovanoviću koji je na tom mestu imao kafanu (mehanu), po kojoj je kraj postao poznat kao Cvetkova mehana. Dorćolska pijaca Bajloni otvorena je 1927., a ime je dobila po svom osnivaču preduzetniku Čehu Ignjatu Bajloniju. Najpoznatija beogradska pijaca, Kalenić, nalazi se u središtu gradske opštine Vračar. Izgrađena je 1926. godine na tzv. "Kalenić guvnu", zadužbini bogatog dobrotvora Vlajka Kalenića. I danas je na ovoj pijaci moguće pronaći seljake - proizvođače koji prodaju robu neposredno sa svojih imanja. Njihove tezge se porodično nasleđuju, a mnogi Beograđani imaju "svog" prodavca, kod kojeg kupuju decenijama. Kupovina na pijaci je prilika da popričate sa lucidnim seljacima, da se sretnete sa prijateljima i saznate lokalne novosti. Tu možete da probate robu, a ponekad i da se pogađate oko cene. Tu još uvek možete da pronađete jutros ubrano povrće koje nije raslo u plasteniku već na prirodnom suncu, posebno ono retko, koje nije hemijski tretirano.

Saturday 18 October 2014

Slobodan Maldini: Slavija, "Večernje novosti, 18. oktobar 2014.




Dnevnik zabluda
Slavija
Piše Slobodan Maldini

Najpoznatji beogradski trg, Slavija, nalazi se na granici opština Savski venac i Vračar. Oivičen je putem 7 prometnih ulica među kojima su: Kralja Milana, Beogradska, Makenzijeva, Bulevar oslobođenja, Nemanjina. Sve do kraja 19. v. na mestu današnjeg trga nalazila se bara gde su Beograđani lovili divlje patke. Prve radove na urbanističkom oblikovanju prostora izvršio je Škotlanđanin Frensis Makenzi, za vreme boravka u Beogradu od 1876. do 1895. godine, kada je kupio ovaj komad zemljišta, tzv. "Simićev majur". Političar Stojan Simić prodao je močvarno zemljište Makenziju 1886., što je izazvalo podsmeh na račun kupca. Makenzi tu nije ništa sadio ni sejao, već je prosekao ulice i isparcelisao placeve. Cena kuća na tom prostoru ubrzo je dostigla 1.000 dukata. Stari hotel "Slavija" podignut je 1889. a naredne godine je Englezovac, nazvan po popularnom Škotlanđaninu, postao deveti beogradski kvart. Makenzi je tada poklonio gradu zemljište za izgradnju hrama Sv. Save. Trg Slavija 1947. dobija novo ime Trg Dimitrija Tucovića, a u središtu je podignut spomenik u čast ovom srpskom socijalisti, rad vajara Stevana Bodnarova. Novi hotel "Slavija" sagrađen je 1962.

Slavija je danas veoma prometna lokacija u gradu gde se ukrštaju autobuski, tramvajski i trolejbuski saobraćaj. Na prostoru oko trga sagrađene su značajne zgrade: Narodna banka, Jugoslovensko dramsko pozorište, planiran je tržni centar na prostoru tzv. "Mitićeve rupe". Za urbanističko uređenje Trga Slavija tokom nekoliko decenija raspisane su desetine konkursa. Većina planova bavila se kružnim platoom u središtu trga - izgradnjom spomenika ili fontane, a malo je urađeno na analizi saobraćajnih problema i potreba kretanja kroz ovo čvorište. Poslednji plan sadrži konfliktno funkcionalno rešenje. Problem središnje površine trga rešen je postavljanjem bezidejne stereotipne gigantske fontane. Saobraćajnim planom sužene su površine namenjene motornim vozilima u odnosu na postojeće uvođenjem čak 14 ostrva na trgu. Profil Bulevara Oslobođenja je sužen, tramvajske trake su odvojene od kolskog saobraćaja ostrvima a pogrešno projektovana ukrštanja garantuju saobraćajni kolaps. Umesto da koriste ravnu liniju kretanja, vozila koja se kreću između susednih ulica trga su ostrvima usmerena na kružni tok, koji je pri tom sužen na samo tri trake. Bespotrebni ulasci vozila u kružni tok presecaju trase tramvaja, stvarajući konfliktnu situaciju i gužvu. Pored usporavajućih tačaka na ukrštanju javnog i automobilskog prevoza, srozan je kvalitet pešačkog saobraćaja. Pešaci su saterani pod zemlju putem katastrofalno postavljenih podzemnih prolaza. Presedanje pešaka na Slaviji biće prava pustolovina, pogotovo onima sa prtljagom i starim osobama i invalidima. Biciklisti su izbačeni sa trga, bez obzira što ih svakim danom ime sve više... 

Saturday 11 October 2014

Slobodan Maldini: Umetnost i arhitektura, "Večernje novosti", 11. oktobar 2014.





Dnevnik zabluda
UMETNOST I ARHITEKTURA
Piše Slobodan Maldini

Teorija umetnosti definiše arhitekturu kao umetnost oblikovanja prostora. Kao što muzika oblikuje zvuk, vajarstvo materijale, dizajn upotrebne predmete, arhitektura je međuodnos čoveka i prostora, u kojem prostor dobija svoj oblik prilagođen potrebama onih koji u njemu borave. Istoričari umetnosti su saglasni u shvatanju arhitekture kao umetnosti, a do danas nije napisana nijedna kapitalna istorija umetnosti koja ne sadrži arhitekturu. Arhitektura je dala najznačajnija umetnička dela, kao što su: rimski Panteon, katedrala u Kelnu, Gaudijeva palata Guelj, Le Korbizjeova kapela u Ronšanu, Rajtova Kuća na vodopadu, Utsonova Opera u Sidneju. Mnogi veliki umetnici, poput Mikelanđela, bili su ujedno arhitekti, vajari, slikari, ali i teoretičari umetnosti i inženjeri. Današnja umetnost je jednako kompleksna kao što je bila u doba renesanse ili Ar nuvoa. Arhitekti umetnici su i inženjeri, skulptori, teoretičari umetnosti i filozofi.

Mnogi naši arhitekti i danas smatraju da arhitektura nije umetnost, već da je tehnika, inženjerska disciplina, odnosno, tehničko sredstvo kojim se oblikuje prostor. Arhitekti sami sebe svrstavaju u umetnike ili tehničare. Njihovi objekti govore jezikom estetike ili su bledi tragovi nastali usled pohlepe investitora. Osnovno pitanje je: da li je svaki arhitekta umetnik i da li je svaki arhitektonski objekat umetničko delo? Među poplavom današnjih "arhitekata", "menadžera", "preduzimača", sve ređe ima umetnika. Među sagrađenim arhitektonskim objektima sve manje je onih za koje možemo reći da su umetnička dela. Iza umetničkog dela uvek stoji snažna ličnost stvaraoca, praktičara i teoretičara, sposobnog da oblikuje svoju ideju. Televizijski toranj kao tehnička struktura nije umetničko delo. Međutim, Toranj na Avali to jeste, jer sadrži koncept, ideju koja do tada nije viđena. Mostovi i konstrukcije Santjaga Kalatrave su tehnološke strukture, ali su u oblikovnom smislu umetnička dela. Međutim, isto ne važi za svaku novogradnju kod nas. Većina njih nisu ni tehnička ni umetnička dela, već su jednostavno - kič ili bezidejne građevine.

Godine 1985. na poziv Žorža Budaja učestvovao sam na najpoznatijoj izložbi, Pariskom bijenalu. Među izlagačima bili  su i arhitekti: Aldo Rosi, Tadao Ando, mlada i tada nepoznata Zaha Hadid. Mene je privukla pojava Kejta Heringa, pripadnika moje generacije umetnika. Ovog mladića upoznao sam par dana pred otvaranje izložbe u Velikoj hali La Vilet, gde je crtao na zidu svoj grafit (na slici). Razgovarali smo o razlici između slikarstva i arhitekture. Njegove reči i danas najbolje opisuju odnos ove dve umetnosti: "Moje slike nikada ne bi postojale da nema zida. Tako i na ovoj izložbi, da nema hale, zida u ovoj hali, ne bi bilo ni moje umetnosti... Slikarstvo i arhitektura ne postoje svako za sebe..."

Saturday 4 October 2014

Slobodan Maldini: Nazivi ulica, "Večernje novosti", 4. oktobar 2014.



Dnevnik zabluda
Nazivi ulica
Piše: Slobodan Maldini



Poput drugih srpskih gradova, Beogradske ulice nose imena zaslužnih ličnosti iz naše istorije i kulture. Najznačajniji predvodnici naroda koji su svojim delom uticali na sveukupan privredni i kulturni razvoj našeg društva dobili su počasno mesto u nazivima ulica prestonice. Budući da se grad širi i razvija, postoji uvek prilika da se ime nekog srpskog dobrotvora i značajnog predvodnika društva nađe ovekovečeno u nazivu jedne gradske ulice. Međutim, postoje mnoge, veoma zaslužne istorijske ličnosti čija imena do danas nisu pronašla svoje mesto među nazivima ulica Beograda i drugih gradova. Napomenuću samo neke među njima.

Patrijarh srpski Georgije (1830-1907) bio je arhiepiskop karlovački, mitropolit i patrijarh srpski od 1890. do 1907. godine, prvi savetnik austrougarskog cara Franca Jozefa I, član ugarskog Gornjeg doma i jedan od najvećih dobrotvora koje je srpski narod imao. Dao je nemerljiv doprinos napretku srpske crkve i prosvete u Austrougarskoj. Zahvaljujući njemu, Sremski Karlovci su postali najlepši srpski grad u Habzburškoj monarhiji. Njegovo ime danas je zaboravljeno.

Lazar Dunđerski (1833-1917) bio je trgovac, veleposednik, industrijalac i dobrotvor. Kao izuzetan patriota, donirao je velike svote novca Crvenom krstu u Srbiji i Srpskom privrednom društvu "Privrednik". Beograd nema njegovu ulicu.

Luka Ćelović (1854-1929), veletrgovac i rentijer. Početkom 20. v. bio je jedan od najbogatijih ljudi u Srbiji i veoma uticajna ličnost. Svoje imanje testamentom ostavio je Beogradskom univerzitetu i osnovao "Zadužbinu Luke Ćelovića".

U savremenoj srpskoj istoriji umetnosti ime Bogdana Bogdanovića (1922-2010) nepravedno je zaboravljeno. Arhitekta, umetnik i filozof, bio je profesor Beogradskog univerziteta i gradonačelnik Beograda. Poznat po smelim idejama, gradio je spomenike na području nekadašnje Jugoslavije.

Olga Jevrić (1922-2014) je srpska vajarka, član SANU. Od sredine 1950-tih učestvovala je u stvaranju modernog izraza u srpskoj skulpturi koji karakteriše pročišćena apstraktna likovna forma. Paradoksalno, ova umetnica za života nije realizovala nijedno delo. Danas je vreme da se odužimo i podignemo njenu skulpturu u Beogradu.

Posebna ličnost bio je sanitetski pukovnik dr. Miloš Borisavljević (1854-1934, na slici). Upravnik Moravske stalne bolnice u Nišu, bio je učesnik ratova od 1912-1913. Od 1914. bio je predsednik Crvenog krsta Kraljevine Srbije. Poznat je kao autor proglasa iz 1915. pod naslovom "Celom svetu", kojim je upućen potresan apel za pomoć Srbiji: "Istorija sveta ne pamti veću tragediju od one koju je doživeo srpski narod". Ovaj osnivač Medicinske škole Beograd" svakako zaslužuje da ta škola dobije njegovo ime. Tu inicijativu podržali su: Srpsko lekarsko društvo, Crveni krst Srbije, Vojno medicinska akademija i druge medicinske ustanove.