Đubrište, "Večernje novosti", 26. april 2019.

Dnevnik zabluda

Đubrište

Piše Slobodan Maldini

Prema oceni nekoliko svetski poznatih turističkih sajtova i organizacija, Srbija je svrstana u najbolje destinacije u svetu. Turisti su pozvani da posete našu zemlju i dožive njene jedinstvene prirodne lepote i kulturna dobra. Dobijanjem prestižnog statusa svetske turističke destinacije Srbija je drastično povećala prihod ostvaren u oblasti turizma. Izgradnji slike o našoj zemlji kao jednistvenoj oazi lepote doprinele su fotografije kulturnih i prirodnih dragulja: Kalemegdana,  jezera Uvac, Zaovinskog jezera, fruškogorskih manastira smeštenih u stoletnim šumama. Gotovo da nema turističkog kataloga bez fotografija ovih svetski jedinstvenih lepota.

Međutim, da li je Srbija turistički biser Evrope, ili je samo bedna slika đubrišta, devastacije, pogrešne urbanizacije, lošeg prostornog planiranja, neplanskog eksploatisanja i uništavanja svega što postoji: od jedinstvenih kulturnih dobara do retkih prirodnih lepota? Nasuprot lažnoj slici prelepe Srbije koju šaljemo u svet, alarmantno i šokirajuće deluju fotografije kojima je preplavljen internet, koje otrežnjujuće svedoče o neverovatno teškoj devastaciji prirodnih i kulturnih bogatstava Srbije. Na tim fotografijama nalaze se zaštićena nacionalna dobra pod opsadom građevinskih mašina poput šireg područja Kalemegdana, presušena korita najlepših jezera u Evropi u koja se klizištima urušavaju okolne šume, ili beživotne planine opustošene zbog divljačke seče stoletnih šuma. Alarmantno deluju podaci da je u Srbiji na delu uništavanje više od 500 reka, na hiljade potoka, zbog čega bespovratno ostajemo bez osnovnog životnog resursa - vode! Stanovnici Srbije izloženi su produženom dejstvu uranijuma iz NATO bombi, uvozimo hranu najnižeg mogućeg kvaliteta, genetski modifikovanu i opasnu po zdravlje, deca nam se igraju "otrovnim igračkama", postali smo deponija tehnološkog otpada, iz Evrope uvozimo automobile namenjene reciklaži...

Na planu urbanizma na delu je opšta devastacija gradskih prostora. Pod naletom beskrupuloznih investitora nestaju poslednje gradske humane oaze i parkovi, ruše se zakonom zaštićeni spomenici kulture da bi ustupili prostor tržnim centrima. Zbog bolesnih ambicija neukih političara i gladi moćnika za novcem, gradovi postaju smetlišta umesto da budu mesta pristojnog života. Ali, postoji nešto još opasnije od haotične dezurbanizacije. To je alarmantno uništenje kulture naroda, zbog čega se pretvaramo u mentalno đubrište. U carstvu rijalitija, pornografije, duhovnog nasilništva u svim društvenim sferama, od neprosvećenih do političara i akademika, padamo dramatičnom brzinom na civilizacijsko dno. Kao što je u ekološkom i urbanom smislu zemlja opustošena, razvoj kulture u Srbiji je degradiran, zaustavljen. Tome se treba suprotstaviti. I tu se više ne radi o novcu. Radi se o opredeljenju nacije za opstanak ili nestanak.

Na slici: Žičara na zakonom zaštićenom kulturnom dobru Kalemegdanu, izvor: internet

Crkve u plamenu, "Večernje novosti", 19. april 2019.

Dnevnik zabluda

Crkve u plamenu

Piše Slobodan Maldini

"Plamena gotika" (fr. flamboyant, u plamenu) je arhitektosnki stil kasne gotike nastao u 14. veku. Obeležen je obiljem kamene dekoracije u obličju krivih, vijugavih linija koje podsećaju na plamene jezičke i prenaglašeno dočaravaju iluziju ovih građevina kao da su zahvaćene vatrenom stihijom. Ideje starograditelja stila gotike da predstave monumentalna zdanja na ekspresivan način, u plamenu, nedavno su primile surovu realnu sliku. Ranogotička katedrala Notr Dam u istorijskom središtu Pariza, čija je gradnja započeta u 12. veku, devastirana je u nezapamćenom požaru. Ali, u novijoj istoriji, svet je često suočavan sa masivnim uništavanjem kulturno-istorijske baštine. Još uvek pamtimo miniranja iz 2001. kada su Talibani u Bamijanu u Avganistanu u prah pretvorili čuvene gigantske statue Bude. Mnogi u svetu i danas žale zbog nepovratnog razaranja i krađe nezapamćenih razmera jedinstvenih antičkih kulturnih dobara Iraka i Sirije od strane Islamske države i okupatora sa Zapada, koje se odigrava od početka 21. veka, do danas.

Iako su oči medija, koji preispituju mogući uzrok požara u Parizu, uprte u radove na rekonstrukciji katedrale, teško je isključiti sumnju u namerno paljenje ovog francuskog kulturnog i sakralnog bastiona. Ono što nije učinjeno tokom Francuske buržoaske revolucije ili Drugog svetskog rata, dogodilo se u 21. veku, uprkos visokom razvoju tehnologije i zaštite ovog nacionalnog simbola Francuske. Analitičari upozoravaju da su crkve u Francuskoj sve češće suočene sa podmetanjima požara, vandalizmom, skrnavljenjem i uništavanjem svetinja. U protekla tri meseca, u većem broju vrednih crkava u ovoj zemlji izlomljene su srednjovekovne statue, spaljena oltarska platna, a u jednom slučaju je na zidu hrama nacrtan krst ljudskim izmetom.

Poput francuskih, srpske i druge pravoslavne svetinje su poprišta apokaliptičkog uništenja - 2004. izgoreo je kompleks manastira Hilandar, a 2016. su čak četiri pravoslavna hrama spaljena baš za uskršnje praznike. Požar je progutao srpsku neogotičku Crkvu Svetog Save na Menhetnu, u središtu Njujorka, dok su na drugom kraju sveta, u Melburnu i Sidneju, zapaljene još dve pravoslavne crkve. Prethodno, veći broj srpskih hramova u Australiji bio je pod udarom ustaških ekstremista, u mržnji naruženi nacističkim simbolima i grafitima, među kojima i natpisima "Srbe na vrbe". Ali, najstrašniji pogrom u novije vreme zabeležen je marta 2004. na Kosovu, uprkos međunarodnoj zaštiti ove teritorije. U napadima Albanaca na Srbe uništeno je 35 srpskih crkava i manastira, među kojima i 18 spomenika kulture. Nedavni događaj u Parizu je opomena i nama i treba da promeni naš odnos prema nacionalnoj kulturnoj zaostavštini. Za jedan dan, Francuska je za rekonstrukciju katedrale skupila milijardu evra. Za svoje uništene spomenike, Srbija to ne može.

Na fotografiji: Hilandar u plamenu, foto: Zadužbina svetog manastira Hilandara

In memoriam Zoran Manević (1937-2019)

In memoriam

Zoran Manević (1937-2019)

Piše Slobodan Maldini

Posle duge bolesti, 4. aprila 2019. godine, preminuo je velikan srpske arhitekture, arhitekta i istoričar umetnosti dr Zoran Manević. Završio je Arhitektonski fakultet u Beogradu 1961, magistrirao 1967. i doktorirao 1980. na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Bio je zaposlen u Institutu za arhitekturu i urbanizam Srbije, Gradskom zavodu za zaštitu spomenika kulture Grada Beograda i bio upravnik Instituta za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu. Njegovo delo ostavilo je neizbrisiv, dubok trag i profilisalo istoriju srpske arhitekture u njenim najznačajnijim momentima.

Davne  1974. Zoran Manević je inicirao i zajedno sa grupom istomišljenika osnovao Salon arhitekture, prvu i najveću nacionalnu manifestaciju arhitekata i urbanista u Srbiji. Od osnivanja do danas, na Salonu su učestvovali svi najznačajniji srpski arhitekti i arhitektonski biroi, a u višedecenijskoj istoriji ove izložbe arhitekata moguće je sagledati istoriju srpske arhitekture. Nastavivši tradiciju Kluba arhitekata osnovanog 1923, osnovao je 1997. novi Klub arhitekata sa ciljem okupljanja neimara i pripadnika ostalih graditeljskih profesija, zastupanja njihovih interesa, proučavanja istorije arhitekture, prikupljanja i čuvanja istorijskih artefakata na polju arhitekture.

Osnivač je časopisa "Arhitektura", prvog i jedinog arhitektonskog glasila koje se bavilo ozbiljnom i nezavisnom arhitektonskom kritikom i esejistikom i informisalo čitaoce i društvo u celini o najnovijim događanjima na planu arhitekture. Od prvog broja iz 1998. godine do danas je objavljeno čak 209 brojeva u kojima se nalazi izvanredna i jedinstvena istorijska i dokumentaciona građa i gde je moguće pronaći opise svih značajnih događanja na planu srpske arhitekture.

Zoran Manević je osnivač "Leksikona srpskih arhitekata", najobimnijeg imenika srpskih arhitekata aktivnih od početka XIX veka do danas. Prvi Leksikon objavljen je 1999, a od tada je doživeo nekoliko izdanja. U njemu je predstavio biografije i dela velikog broja poznatih stvaralaca, a sadržaj je godinama dopunjavao. Leksikon danas prati internet prezentacija najznačajnijih srpskih arhitekata.

Na tradiciji prvog srpskog udruženja arhitekata iz 1890. godine, u cilju odbrane struke od neprestanog urušavanja, Manević je 2010. osnovao Asocijaciju srpskih arhitekata - ASA, prvo i do danas jedino nezavisno udruženje arhitekata - umetnika. Ovim činom, ukinuo je višedecenijsku mantru o arhitekturi kao inženjerskoj struci i ohrabrio arhitekte da se umetničkom delatnošću bave u okviru i pod zaštitom sopstvenog, autentično arhitektonskog udruženja. Prvenstvena uloga ove strukovne asocijacije usmerena je prema jačanju kulturnog aspekta arhitekture, zaštiti autorskih prava arhitekata i borbi za očuvanje novije nepokretne kulturne baštine na tlu Srbije.

Salon na ivici, "Večernje novosti", 5. april 2019.

Dnevnik zabluda

Salon na ivici

Piše Slobodan Maldini

Kada je poznati arhitekta i istoričar arhitekture Zoran Manević davne 1974. inicirao i zajedno sa grupom arhitekata osnovao Salon arhitekture, nije pretpostavljao da će ova institucija vremenom izgubiti poverenje struke. Pobornici i bardovi Salona Manević i Mihajlo Mitrović odavno su kritikovali nedopustivo zanemarivanje domaćih dostignuća na Salonu arhitekture, isključivanje osnivača iz njegovog rada i isticali diletantizam prisutan pre svega u rukovođenju Salonom na čijem čelu se predugih 17 godina nalazi Ljiljana Miletić Abramović, istoričarka umetnosti koja nije studirala arhitekturu i u ovoj oblasti se, blago rečeno, teško snalazi.

Nakon 45 godina postojanja, nacionalni Salon arhitekture je doživeo još jedan u nizu neuspeha. Gran pri 41. Salona priređenog pod nazivom "Na ivici" prešao je ivicu dobrog ukusa i dodeljen projektu izvan Srbije. Mladi i neiskusni arhitekti Anđela Karabašević i Vladislav Sudžum nagrađeni su za projekat bungalova u crnogorskom zaseoku Radanovićima, u vrleti iznad Kotora. Ovaj dopadljivi niz letnjih šupica srpskoj arhitekturi ne donosi ništa novo. Štaviše, pokazuje nepoznavanje dobre dalmatinske tradicije i teško je arhitektonski vredniji od sličnih komercijalnih kućica sa plaža Grčke, Turske ili Tunisa. Po istom principu zanemarivanja, čak izrugivanja domaćim arhitektonskim vrednostima, dodeljena je 2016. nagrada "Ranko Radović" kamenoj terasi podigtnutoj u crnogorskoj zabiti Markovini u Katunskoj nahiji!

Međutim, posebno zabrinjava činjenica da je ovogodišnji Gran pri salona dodelio prvoimenovani predstavnik žirija Relja Ivanić na osnovu izložbenih panoa - fotografija crnogorskih kućica čije autorstvo potpisuje on sam! Premladi Ivanić nedavno je završio studije arhitekture, a pored žiriranja, bavi se fotografijom, kao malo napredniji foto-amater. Ali, Ivanić nije samo autor izložbenih panoa prvonagrađenog rada na Salonu. On potpisuje i fotografije na panoima nagrađenog projekta bezlične adaptacije izložbenog prostora Narodnog muzeja u Smederevskoj palanci u katekoriji "Enterijer"! Pitanje je da li bi ovaj rad uopšte bio primljen na Salon, da autor fotografija panoa nije Ivanić?!

Shodno ovogodišnjoj temi, Salon arhitekture se već duže vreme nalazi "na ivici". Nagrađeni radovi po pravilu ne odražavaju kvalitet srpske savremene arhitekture, već su proizvodi "kuhinje" malog broja neupućenih ali uticajnih ljudi koji konstantno i definitivno degradiraju i uništavaju ovu nekada najznačajniju izlagačku instituciju srpskih arhitekata. Iz godine u godinu iznenađuju "specijaliteti" ove salonske kuhinje čiji je osnovni karakter bljutavost i probava s mučninom. Da li će se Salon arhitekture prevaliti preko ivice i pasti u ambis, ili će prevagnuti zdrav razum i stručnost najznačajnijih predstavnika nacionalne arhitekture, koji će da ga spasu pada?

Na fotografiji: Prvonagrađeni bungalovi u Crnoj Gori; fotografija: Relja Ivanić