Boris Podreka i beogradsko blago, Večernje novosti, 28. april 2017.

Dnevnik zabluda

Boris Podreka i beogradsko blago

Piše Slobodan Maldini

Prilikom posete našoj prestonici, austrijski arhitekta Boris Podreka je zapazio da je grad veoma prljav, što je opisao rečima da "Beograđani gaze po fekalijama". Saglasno svojoj tvrdnji, ovaj arhitekta se latio "teškog posla" da poploča centar grada i "upristoji pešačke površine" po ugledu na Beč. Podrekin projekat popločavanja krova buduće podzemne garaže na Studentskom trgu samo je uvod u njegovo generalno spremanje centra grada i "čišćenje od fekalija". Međutim, da ovaj arhitekta iole poznaje istoriju grada, znao bi da Beograđani umesto po fekalijama, gaze po neprocenjivom arheološkom blagu. Njegovo neznanje je razumljivo, jer se nikada nije bavio arheologijom Beograda. Međutim, ne postoji opravdanje za naše vlasti i državne institucije, koje umesto da štite spomenike kulture, prema nacionalnom blagu se odnose bukvalno kao prema "Podrekinim fekalijama". Tokom proteklih nekoliko decenija, brojni arheološki lokaliteti koji su morali da budu sačuvani, uništeni su i bespovratno izgubljeni.

Po broju arheoloških nalazišta, Beograd je jedna od najbogatijih evropskih prestonica. Međutim, strane turiste koji dođu u Beograd sa ponosom vodimo u arheološki park Viminacijum, smešten usred njiva na području kopova rudnika i termoelektrane Kostolac. Jednakovredno blago na području beogradskog antičkog Singidunima ili zemunskog Taurunuma još uvek je skriveno od javnosti. Arheološke vrednosti u centru Beograda zapostavljene su do te mere da su fizički ugrožene nerazumnim urbanističkim planiranjem.

Poznato je da sami ne znamo da cenimo kulturna dobra koja imamo. Zato, ne možemo da očekujemo da drugi to čine za nas. Danas, kao savremena bajka liči davna ponuda iz sedamdesetih grupe stranih arheologa koja je, uz podršku vlade SAD, predložila da na mestu današnje Sremske Mitrovice sagradi potpuno nov grad, da bi zauzvrat dobila dozvolu za istraživanje na arheološkom lokalitetu rimskog Sirmijuma. Arheološka nalazišta, antički gradovi i drugi slični lokaliteti u Srbiji, a posebno u Beogradu, sve češće doživljavaju sudbinu urušavanja i besmislenog pustošenja u kojima neretko učestvuju i predstavnici vlasti. Domaći urbanisti nemaju znanja ni sluha za antičke lokalitete, koji sve češće postaju građevinske lokacije mešetara.

Ali, kako štite svoje istorijsko blago u Podrekinom Beču? U središtu Mihaeler Placa, ispred Hofburga, gradski trg je ustupio mesto arheološkim iskopinama koje su 1991. javno izložene u sastavu postavke Bečkog muzeja. Projekat koji otkriva vekovima skriveno nacionalno blago Austrije pod pločnikom trga izradio je najznačajniji austrijski postmodernista, arhitekta Hans Holajn. Za razliku od Holajna, koji je bio svestan postojanja kulturnih dobara ispod bečkih ulica, Podreka se bavi šminkanjem trotoara i čišćenjem Beograda od samo njemu vidljivih fekalija.

Na slici: Trg Mihaeler, izvor Hans Holajn

Bezakonje i neodgovornost, Večernje novosti, 21. april 2017.

Dnevnik zabluda

Bezakonje i neodgovornost

Piše Slobodan Maldini

Poznat je "slučaj" Bosanca u Švedskoj koji je izgradio porodičnu kuću bez građevinske dozvole. Zbog nelegalne gradnje ipak nije trpeo posledice, jer u švedskim zakonima ne postoji pojam bespravne gradnje, pa ni zakonski osnov za pokretanje sankcija protiv "divljeg" graditelja. Prema proceni Vlade, u Srbiji sa 7,1 miliona stanovika postoji oko 2,2 miliona nelegalnih građevina.  Čak i nakon sprovedenog postupka legalizacije i dalje je popisano samo 1,4 miliona bespravno podignutih objekata. Ako u jednom objektu prosečno živi 3 stanovnika, onda prosečno svaka porodica u Srbiji živi u bespravno podignutoj građevini!

Prema zakonu, postupak realizacije urbanističke planske dokumentacije sadrži: izradu predloga urbanističkog plana na osnovu programa, njegovu kontrolu i javni uvid pred zainteresovanim građanima. Tek posle rešavanja primedaba građana datih na javnom uvidu, usvaja se urbanistički plan. Ali, danas smo svedoci drastičnih izmena važećih urbanističkih planova, mimo procedure. Postojeći planovi, koji su zakonski obavezujući, sve češće se prekrajaju prema zahtevima investitora, kojima se dodeljuju milioni neplaniranih kvadratnih metara građevinske površine. Ovo se radi u formi "javnih konkursa" koji se organizuju sa ciljem dobijanja rešenja izrađenih na osnovu želja moćnika, a ne u odnosu na urbanističke planove. Na primer, po Planu generalne regulacije dela Makiškog polja, nije predviđena stambena izgradnja. Međutim, prema zadatku Konkursa, traži se izgradnja čak 850.000 metara kvadratnih stambenog, a čak 4 miliona metara kvadratnih komercijalnog prostora! Tako se, bez uobičajene procedure izrade planske dokumentacije, budućem investitoru dodeljuju kvadrati koji nisu obuhvaćeni urbanističkim planom. Na isti način, zaposedaju se i lokacije koje su zakonom zaštićena područja i na kojima gradnja nije predviđena. Na novobeogradskom području kulturnog dobra Palate "Srbija" zaštićenom od gradnje, na konkursu je dodeljena prva nagrada projektu koji sadrži stotine hiljada kvadratnih metara komercijalnog sadržaja! Slična protivplanska prekrajanja istorijski značajnih područja izvršena su u slučajevima Tržnog centra Rajićeva i kompleksu "Skajlajn Beograd" u ulici Kneza Miloša, da ne pominjem Beograd na vodi.

U opštem stanju bezakonja u našem građevinarstvu, ceh bespravne gradnje platili su retki. Par državnih službenika koji su izdali građevinske ili urbanističke dozvole za zgrade sa oko stotinak metara kvadratnih prekoračenja u odnosu na predviđeno, osuđeni su na višegodišnje zatvorske kazne. Međutim, oni koji su mimo propisa omogućili investitorima gradnju stotina hiljada, čak milione kvadratnih metara i oni odgovorni za uništenje neprocenjivih nacionalnih kulturnih dobara - nisu pozivani na odgovornost, niti su bili predmet interesovanja javnog tužilaštva, a morali bi da odgovaraju za svoje postupke!

Na slici: Makiško polje, izvor Večernje novosti

Urbanistički oligarsi, Večernje novosti, 14. april 2017.

Dnevnik zabluda

Urbanistički oligarsi

Piše Slobodan Maldini

Po nedavnom povratku Bogoljuba Karića u Beograd nakon decenijskog boravka u inostranstvu zbog optužnice za zloupotrebe u Srbiji, ovaj kontroverzni biznismen predstavio je javnosti ideju izgradnje Tesla grada na Makiškom polju. Prema najavi iz kompanije Karić, Tesla grad obuhvata izgradnju međunarodnog poslovnog centra i "jedinstvenog centra za šoping i zabavu", a prostiraće se na dva miliona kvadratnih metara i biće novi simbol Beograda. Ovaj projekat "nije ništa manje vredan nego što je" Železara" u Smederevu i Zastava iz Kragujevca, a predstavlja šansu za srpsku građevinsku industriju."

Nedavno je objavljen urbanističko-arhitektonski konkurs za izradu projekta dela Makiškog polja u beogradskoj opštini Čukarica. Kao i nekoliko dosadašnjih javnih konkursa, i ovaj nastavlja "rutiniran" postupak gradskih vlasti putem kojeg se konkursom preinačavaju već usvojeni, zakonom definisani  urbanistički planovi i drastično menjanju za potrebe investitora. Da podsetim, konkurs za Beogradsku filharmoniju je bio paravan za podmetanje plana četiri tridesetpetospratne kule na zaštićenom području Palate Srbije. Ovaj put, na delu je "prilagođavanje" potrebama budućih investitora važećeg Plana generalne regulacije u kojem nema pomena o površinama namenjenim za stanovanje. O čemu je reč? U važeći urbanistički plan unose se funkcije i parametri koji u osnovi menjaju prostorni koncept ovog gradskog područja. Na konkursom određenom prostoru predviđena je gradnja još jednog urbanističkog gorogana - novog Beograda na vodi. Jer, planirana je izgradnja 856.800m² stambenih jedinica i 3.148.200m² komercijalnih sadržaja, što zajedno sa ostalim sadržajima čini 4.082.000m² izgrađenih površina i vrednost posla od preko 4 milijarde evra. Poređenja radi, poznati Beograd na vodi ima "samo" 1.847.653m² izgrađene površine. Potpisnici ovog projektnog programa u kojem, neverovatno, spratnost nije limitirana (!?) su visoki predstavnici Udruženja arhitekata Srbije i Arhitektonskog fakulteta u Beogradu.

Na pomolu je izgradnja još jednog Beograda na vodi. U ovom slučaju, još surovijeg i brutalnijeg poslovnog poduhvata. Da li se u "projektu Makiš" radi o još jednoj "kombinaciji" vlasti i kapitala, bolesnoj ambiciji ili gladi oligarha za novcem i moći? "Urbanizam belih kragni" u Srbiji ima decenijsku tradiciju. Sastav "gradskog žirija" čine uglavnom isti - poznati ljudi kao u dosadašnjim konkursima, što "garantuje" uspešan ishod konkursa, a "timska igra" žirija isključuje bilo kakvo iznenađenje. Po svemu sudeći, narednih decenija bićemo taoci još jednog "Beograda na vodi" i još jedne sumanute megalomanske ideje biznismena oligarha.

Na fotografiji: "Tesla grad"

Rušitelji protiv rušitelja, Večernje novosti, 7. april 2017.

Dnevnik zabluda

Rušitelji protiv rušitelja

Piše Slobodan Maldini

Povodom najavljenog rušenja kompleksa zgrada Generalštaba u Beogradu arhitekte Nikole Dobrovića oglasila se Akademija arhitekture Srbije. Umesto uništenja ovog istorijskog arhitektonskog spomenika kulture, Akademija je pozvala na rušenje "čudovišta koja su se pomolila na desnoj obali Save." U seriji poziva arhitektonske struke vlastima da ne grade Beograd na vodi u onom obliku kako su planirali, ovo je prvi javno izrečen zahtev za rušenjem monstruoznih građevinskih objekata koji niču u Savskom amfiteatru. Međutim, da li je ovaj poziv za rušenje još neizgrađenih arhitektonskih "nakaza" realan i koliko je moguće u praksi primeniti ovaj zahtev?

Analizirajući  stanje kompleksa Generalštaba koji je upisan u listu kulturnih dobara pod zaštitom države i kao takav doživeo sudbinu da je odlučeno njegovo rušenje, uočljiv je jasan i jednostavan princip. Danas je lakše uništiti kulturno dobro nego sačuvati ga. I zbog toga, sasvim je logičan zahtev za rušenjem nečega lošeg, makar ono nije do kraja izgrađeno. Jer, to je jeftinije od nastavka ulaganja novca u plan koji  će izvesno izazvati trajno štetne posledice i potrebu novih ulaganja u saniranje lošeg arhitektonskog projekta.

Princip rušenja neodgovarajućih arhitektonskih objekata uveden na primeru Generalštaba treba dosledno primenjivati. A brojni su kandidati među katastrofalnim rešenjima koja zavređuju rušenje. Među njima je i Tržni Centar Rajićeva poznat i kao "urbanistički monstrum" podignut u zaštićenom kulturnom području ulica Rajićeve i Knez Mihajlove, autora člana pomenute Akademije arhitekture Srbije, čije rušenje jedino spašava našu istorijsku kulturnu baštinu. Među objektima koji zaslužuju rušenje je i neverovatna skalamerija - stambena zgrada u Pariskoj ulici br. 8, ruglo struke koje urušava ambijent zaštićenog područja neposredno pored Kalemegdana. Još jedan primer je pedesetospratnica pored Mostarske petlje autoputa na početku ulice Kneza Miloša, kompleks tri kule koji odudara od bilo kakve urbanističke logike, koji će stanovnicima budućeg "čudovišta" doneti niz nevolja. Zamislimo situaciju u kojoj svako jutro više hiljada građana pokušavaju kolima da izađu iz ovog "luksuznog stambenog kompleksa" čekajući u koloni na izlaz iz garaže i prolaz do najbliže frekventne beogradske saobraćajnice! Život stanovnika ovog luksuznog "urbanističkog gorogana" vrlo brzo bi mogao da se iz sna o idealnom stanovanju pretvori u noćnu moru. Ovakva zastrašujuća iskustva decenijama imaju stanovnici "elitne" stambene zone u neposrednoj blizini Hrama Svetog Save, jer žive u pregusto naseljenoj sredini, bez sunca, sanjajući život na mestu gde mogu bez problema da parkiraju automobil i prošetaju ulicom kao normalan svet. I za ovu četvrt, danas je možda najhumanije rešenje ono po ugledu na Generalštab, a to je - rušenje.

Na fotografiji: Levo Generalštab, desno Beograd na vodi