Friday 15 December 2017

Narodno blago daleko od očiju javnosti, Ekspres nedeljnik, 15. decembar 2017.



NARODNO BLAGO DALEKO OD OČIJU JAVNOSTI

Razgovor sa Slobodanom Maldinijem vodila Katarina Nikolić


- Gde se nalaze najvredniji eksponati i dela nasih autora, ali i stranih, u kojim muzejima? 

(navedite mi molim vas i dela i muzeje)

U beogradskom Narodnom muzeju nalaze se dela svetskih majstora savremenog slikarstva: „Portret žene“ Andre Lota, „Purpurne bukve“ Anri Matisa, Portret mlade žene“, Tuluza Lotreka, „Kupačica“ Ogista Renoara, „Seljanka“ Van Goga, „Ruanska katedrala“ Kloda Monea, „Tahićanka“ Pola Gogena, „Glava žene“ Pabla Pikasa, „Kompozicija II“ Pita Mondrijana, „Seljak i krava“ Marka Šagala i dr. Muzej poseduje crtež „Žensu akt“ Amadea Modiljanija, koji je poklonila muzeju sestra Rastka Petrovića Ljubica Luković. Drugi Modiljani „Portret muškarca“  nalazi se u privatnom vlasništvu novosađanina Zorana Mandića. U „Kolektanei“ Eriha Šlomovića nalaze se crteži sa posvetom Šagala, Matisa, Klea, Pikasa i dr.
Do danas nije napravljena lista umetnina koje su opljačkane i iznete iz Srbije za vreme Drugog svetskog rata. Među njima, prema usmenim izvorima, među njima nalaze se platna Rafaela i Rembranta. Posle rata, jevrejske porodice su podnele oko 3.200 zahteva za obeštećenje, ali detalji nisu poznati.
Tokom rata devedesetih, sa Kosova je u inostranstvo iznet veliki broj srpskih nacionalno vrednih umetničkih predmeta. Problem je veliki, jer ne postoji kredibilan registar pokradenih umetnina

Najvredniji eksponati i dela naših i stranih autora nalaze se u beogradskom Narodnom muzeju. U sastavu Zbirke strane umetnosti nalazi se oko 1.100 slikarskih i skulptorskih dela uglavnom evropskih umetnika. Godine 1891. venecijanski slikar slovačkog porekla Bertold Lipaj poklonio je muzeju vrednih 70 slika italijanskih majstora. Knez Pavle Karađorđević je, formirajući prvi Muzej savremene umetnosti, skupio nasleđem, poklonima i akvizicijama vrednu kolekciju stranih i domaćih umetnika, među kojima i dela Vlamenka, Utrila, Šagala, Modiljanija ali i El greka, Pusena Monea, Gogena. Godine 1931. grad Amsterdam je poklonio veliku kolekciju umetnosti iz 19. i 20 veka, u kojoj su slike Mondrijana i Van Goga. Deo čuvene zbirke kontroverznog kolekcionara Eriha Šlomovića koja broji oko 350 komada završila je 1949. u Narodnom muzeju. Šlomovićev album "Kolektanea" sadrži crteže Pikasa, Matisa, Šagala, Kandinskog, Klea, lota i drugih velikana 20. veka.

Međutim, najznačajniju zbirku svetskih savremenih umetnika propustio je da sačuva Studentski kulturni centar (SKC) u Beogradu. Među brojnim umetnicima, na izložbama koje su priređene u beogradskom Studentskom kulturnom centru izlagali su neki od najznačajnijih protagonista svetske umetničke scene toga vremena: Jozef Bojs, Đina Pane, Akile Bonito Oliva, Harald Zeman, Donald Kaspit, Filiberto Mena, Katrin Mije i drugi. Nažalost, brojna dela koja su ovi i drugi umetnici ostavili u Beogradu, nestala su. Pre par godina otišao sam u SKC sa molbom da mi pokažu čuvene Bojsove table koje je on poklonio nakon performansa 1974. godine. Međutim, niko od zaposlenih nije razumeo šta tražim. Podsetio sam da se radi o čuvenim Bojsovim tablama koje su svojevremeno fiksirane i spakovane na galeriji Velike sale  SKC-a. Na kraju, shvatio sam da su ove četiri table, veličine čak 2 metra, ukradene! Na svetskom tržištu Bojsovih dela, danas one vrede više od milion evra. Za umetničke predmete koje je SKC-u poklonio Klaus Rinke, kao i za desetine drugih milionski vrednih dela koja su nekada bila u vlasništvu SKC-a, nisam pitao. Radi se o neprocenjivoj kolekciji radova svetski najznačajnijih umetnika, kakvu danas ne poseduju ni najpoznatiji svetski muzeji, koja se tokom sedamdesetih i osamdesetih nalazila u SKC-u, ali je potom netragom nestala. Začudo, do danas se ama baš niko nije zapitao gde je završila najvrednija srpska kolekcija savremenih umetnika!?

- Koje biste nam vi muzeje istakli, i preporucili svojim sugradjanima, ali i turistima da svakako obidju u Beogradu, kao i u Srbiji, i zbog cega? Sta nikako ne treba propustiti?

 Beograd danas ima samo jedan otvoren umetnički muzej - Muzej savremene umetnosti. Generacije naše dece nisu imale priliku da se upoznaju sa domaćim muzejskim kolekcijama. Za to vreme, naša mnoga najznačajnija kulturna dobra krase vitrine svetskih muzeja. Tako, ako želimo da vidimo najraskošniju srpsku knjigu iz srednjeg veka, tzv. Minhenski psaltir, treba da otputujemo u Minhen, gde je pohranjen nakon što je ukraden iz fruškogorskog manastira Privina glava. Nikoljsko jevanđelje iz 14. veka nalazi se u Dablinu, u Irskoj, Prolog stihovni iz 1566, u Lajbahu. Iz manastira Sv. katarine na Sinaju ukradena su i odnešena u London 43 srpska rukopisa iz perioda 10-13. veka. Ukradeni najstariji pisani rukopis sa naših prostora Evangeliarium sirmiensium čuva se u Bavarskoj biblioteci pod šifrom 6224.

Međutim, ni neke zbirke domaćih savremenih umetnika u Srbiji, nisu bolje prošle. Podsetiću na žalosnu sudbinu "Unutrašnjeg muzeja" umetnika Dragana Papića.  U svom stanu u centru Beograda Papić decenijama gradi svoj "Unutrašnji muzej". Na buvljacima kupuje predmete od kojih izrađuje umetnička dela. Muzej su do sada posetile mnoge značajne srpske ličnosti, a uvršten je u mapu beogradskih kulturnih destinacija. Pre nekoliko godina, kamion Gradske čistoće došao je po prijavi komšije da odnese Papićevo "nagomilano đubre" u hodniku i dvorištu zgrade. Posle intervencije iz Ministarstva kulture, kamion se vratio prazan. Mnoga vredna dela izgubljena su nakon što su preminuli njihovi vlasnici. Nepoznata je sudbina kolekcije sa Pikasovom slikom u vlasništvu čuvenog arhitekte Aleksandra Deroka, kojoj se gubi trag nakon njegove smrti. Ružnu sudbinu doživela je i zaostavština profesora arhitekte Milorada Pantovića. Ovaj student Le Korbizjea i Ozenfana čuvao je Le Korbizjeove crteže i prepisku sa svetski poznatim arhitektima. Kada je umro, naslednici su sve što se zateklo u kući bacili na gradsku deponiju smeća. Poslednjih godina života vajarka Olga Jevrić izgubila je značajan deo svoje zaostavštine. Iz njenog ateljea na Starom sajmištu ukradeni su vredni artefakti. Lopovi su pronađeni, međutim, odneti predmeti i dokumentacija bili su već uništeni - bačeni u đubre, a na oko vredniji deo "plena" završio je - na buvljoj pijaci! Da mu zaostavština ne doživi sličnu sudbinu, arhitekta Bogdan Bogdanović ju je za života izneo iz zemlje i stavio na raspolaganje državi Austriji. 2014. je otvoren Legat Petra Lubarde. U obnovljenoj vili na Dedinju izloženo je njegovih 16 slika i 28 crteža. Od 57 slika na spisku legata, pronađene su 24. Ostalih nema.

- U cemu mozemo da se merimo kada je rec o muzejima u Evropi i svetu, a po cemu zaostajemo?

Novorenovirani Muzej savremene umetnosti danas je jedan od najsavremenijih objekata te vrste u ovom delu Evrope. Međutim, teško da ijedna zemlja u Zapadnoj Evropi ima toliki broj izgubljenih, ukradenih ili uništenih vrednih umetničkih dela, kao što je naša. Naše kulturno blago je decenijama nestajalo u nepovrat. Ali, zabrinjava što društvo nije načinilo ni najmanji napor da to spreči i povrati vredna dela koja se danas bespravno nalaze u drugim svetskim institucijama.

- Upoznati ste da je nedavno u Zagrebu otvoren Teslin muzej, dok se za beogradski tvrdi da je jedan od najposecenijih, ali i da se uskoro seli sa adrese u Krunskoj. Sta mozete da nam kazete o tome?

Danas se vodi kampanja preotimanja Tesline urne i pokušaj njenog premeštanja u portu Hrama Svetog Save. Tražeći razlog za izmeštanje urne, crkva je proglasila satanističkim obredom jedan održan intervju sa stranim gitaristom u muzeju, pored Tesline urne. Niko do tada nije doveo u vezu Teslu i satanizam. Međutim, onog trenutka kada urna sa Teslinim posmrtnim ostacima bude preoteta, Muzej Nikole Tesle neće imati značaj koji ima danas. Nadalje, nakon što zgrada u kojoj se danas nalazi muzej bude vraćena starim vlasnicima, ova institucija će pretrpeti golgotu neizvesnog preseljenja u ambiciozno zamišljen prostor stare električne centrale na Dorćolu veličine 30.000 kvadrata, za šta danas nema novca. Bojim se da je ova, inače dobra ideja, preveliki zalogaj za društvo koje decenijama nema sredstava da renovira čak ni svoje najbitnije muzeje. 

- Koliko su postavke u Etnografskom, Muzeju Jugoslavije, MSU, Teslinom muzeju... (mozete i vi da dodate one za koje smatrate da su nezaobilazni deo srpske i ju bastine) reprezentativne i po cemu?

Nažalost, domaće muzejske postavke tehnološki daleko zaostaju za ostalim svetskim muzejima. Teško je danas uporediti naše i svetske muzeje. Iako imamo kvalitetna dela, prostori su krajnje loši, tehnički i tehnološki zastareli i neodgovarajući.

- Vredi li da se neki stranac uputi ka Srbiji i Beogradu samo da bi video postavke u nasim muzejima, kao sto vecina nasih gradjana odlazi do Beca, Budimpeste, Barselone, Pariza...?

Beograd danas nije destinacija za obilazak muzeja. Turisti koji dođu u Beograd donedavno su posećivali lokacije stradale tokom NATO agresije, a noći provode na splavovima i restoranima, gde je provod bagatelan. Slika koju nose o Beogradu nema veze sa muzejima, već pre sa kafanama.

- Da li ste upoznati kakva dela su u privatnim kolekcijama?

Postoje privatne kolekcije sa ozbiljnim delima srpske umetnosti. Pomenuću samo neke među njima. Joca Vujić iz Sente je sakupljao najvrednija dela srpskih slikara perioda romantizma i bidermajera XIX veka. Njegovih više od 300 slika nalaze u Narodnom muzeju. Pavle Beljanski, diplomata i kolekcionar, svoju zbirku je poklonio Novom Sadu. Ona sadrži 185 dela 37 autora, pretežno iz perioda između Prvog i Drugog svetskog rata. Novosađanin Đuro Popović poseduje danas jednu od najbogatijih umetničkih zbirki srpskih majstora. U njoj se nalazi oko 1.000 izuzetnih dela srpskog slikarstva. Kolekcija Vujičić je privatna zbirka srpske umetnosti 20. veka sa sedištem u Beogradu. U njoj je zastupljeno više od 200 autora sa preko 500 umetničkih dela. Milutin Popović je kolekciju izgradio kupujući slike u Prodajnoj galeriji Beograd. Kolekcija Trajković je privatna umetnička zbirka likovnih dela druge polovine 20. veka i početka 21. veka. U njoj je zastupljeno oko 150 autora sa oko 1.000 dela. Osnivanjem Muzeja i Magacina Macura u Novim Banovcima, Vladimir Macura je 2008. godine uveo na domaću umetničku scenu privatno kolekcionarstvo kao ozbiljnu muzejsku kategoriju. Sledila ga je Madlen Cepter osnivanjem Cepter muzeja u Beogradu 2010.


No comments:

Post a Comment