Slobodan Maldini: Staro sajmište, Večernje novosti, 15. avgust 2015. godine

Dnevnik zabluda

Staro sajmište

Piše Slobodan Maldini

Početak ovog meseca bio je u znaku Oluje. Tokom ove vojne akcije Republike Hrvatske protiv Srba iz Krajine ubijeno je preko 2.000 a proterano oko 250.000 civila. Vojni patron Hrvatskoj u Oluji bila je američka vojno konsultantska kompanija MPRI, a nju su Srbi Krajišnici tužili sudu u Čikagu za saučesništvo tražeći odštetu 10 milijardi dolara. Dok skriveno od medija američki generali nude Krajišnicima finansijsku nagodbu, Hrvatska proslavlja "vojnu pobedu" protiv sopstvenog stanovništva. Na dan kada se u Hrvatskoj praznuje, u Srbiji i Republici Srpskoj žale zbog žrtava tog pogroma. Međutim, kakve veze ima proterivanje stanovništva sa kulturom? Ovih dana u Srbiji su nastali novi "prognanici". Naime, grupa naših elitnih likovnih umetnika dobila je rešenja u kojima se od njih traži da napuste svoje ateljee koje decenijama koriste u objektima beogradskog Starog sajmišta. Ove ateljee svojevremeno su dobili od države. O čemu je reč?

Staro sajmište je kompleks zgrada podignut 1938. na levoj obali Save pored Mosta kralja Aleksandra (današnji Brakov most). Na arhitektonskom konkursu za Staro sajmište 1936. skrenuli su pažnju radovi Milana Zlokovića i Milorada Pantovića, a realizovani su projekti arhitekata Tehničke direkcije beogradske opštine Milivoja Tričkovića, Đorđa Lukića i Rajka Tatića. Na modernom kompleksu površine 15.000 kvm održavane su međunarodne izložbe na kojima je promovisana ekonomija Kraljevine Jugoslavije. Nakon okupacije Jugoslavije aprila 1941. godine, teritorija zapadno od Save postala je deo Nezavisne države Hrvatske. Most kralja Aleksandra je srušen. Prvo što je urađeno pod ustaškim režimom, bila je adaptacija Starog sajmišta u koncentracioni logor. U srcu tadašnjeg Novog Beograda, neposredno pored nove granice sa Srbijom, adaptiran je sajamski kompleks u jedini koncentracioni logor u tadašnjoj Evropi koji je imao rasno ime, specijalizovan za Jevreje, mada su u njemu bili i Srbi i Romi. Samo od 1941. do 1942. godine, u njemu je zatočeno oko 7.000 osoba.

Posle rata, na inicijativu Moše Pijade u Staro sajmište uselili su se umetnici. Iako često bez osnovnih životnih uslova - grejanja i struje, tu su stvarali mnogi doajeni kao Olga Jevrić  i Raša Todosijević. Zbog izgradnje Memorijalnog kompleksa žrtvama logora na Starom sajmištu, danas se ateljei umetnika iseljavaju. Iako nisam siguran da bih mogao i sam da živim i radim na mestu logora, sa saznanjem da se ispod boje na zidovima moga ateljea nalaze tragovi krvi mučenih logoraša, mislim da je društvo ovoga puta zatajilo. Umesto isterivanja doajena na ulicu i stvaranja novih "izbeglica", mnogo bolje rešenje je njihovo uključenje u program realizacije projekta novog memorijalnog centra. A aktivno prisustvo umetnika u radu budućeg Memorijalnog centra je sjajna prilika za obogaćenje njegovog programa. 

Slobodan Maldini: Koza i kupus, Večernje novosti, 8. avgust 2015.

Dnevnik zabluda

Koza i kupus

Piše Slobodan Maldini

U toku je kampanja Kosova za prijem u članstvo u Unesko - Organizaciju Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu. Da podsetim: ova specijalna organizacija Ujedinjenih nacija osnovana je 1946. godine sa osnovnim ciljem da doprinese miru i sigurnosti kroz podržavanje saradnje među nacijama kroz obrazovanje, nauku i kulturu, kao metod pospešivanja univerzalnog poštovanja pravde, zakona, ljudskih prava i osnovnih ljudskih sloboda. Paradoksalno, kosovski zvaničnici očekuju da u novembru Kosovo bude primljeno u članstvo te organizacije. Za Srbiju, to je neprihvatljivo, jer Kosovo nije subjekt međunarodnog prava, pa prema tome ne može ni da se kvalifikuje za prijem u Unesko. Osnov srpskog neprihvatanja leži u činjenici da bi prijem Kosova u Unesko značio otimanje srpske kulturne baštine. U našem narodu je poznata doskočica o kozi kojoj su dali da čuva kupus. Naravno, pored očiglednog naravoučenija, postavlja se pitanje: ko bi i zbog čega dao kozi da čuva kupus?

Pod zaštitom organizacije Unesko, na listi svetske baštine nalaze se na Kosovu srpski manastiri: Visoki Dečani, Gračanica, Pećka patrijaršija i crkva Bogorodica Ljeviška. Manastir Visoki Dečani kod Peći (poč. 14.v.) je zadužbina Stefana 3. Dečanskog i cara Dušana. Pećka Patrijaršija (13.v.) je jedan od najznačajnijih spomenika srpske prošlosti, vekovno sedište srpskih arhiepiskopa i patrijarha. Tu su se okupljali i učili teolozi, književnici i umetnici, koji su iza sebe ostavili značajnu umetničku zaostavštinu. Crkva Bogorodice Ljeviške u Prizrenu (poč. 14.v.) je istorijsko sedište episkopa prizrenskog. Manastir Gračanicu kod Prištine sagradio je kralj Milutin (poč. 14.v.) i posvetio Uspenju Presvete Bogorodice.

Prema podacima Srpske pravoslavne crkve, na Kosovu i Metohiji postoji više od 1.100 srpskih crkava, 534 stara srpska groblja, preko 100 tvrđava i 14 dvoraca srpske vlastele, ukupno čak preko 1.500 dobara naše duhovne baštine. Samo u najnovijem talasu albanskog nasilja 2004., između ostalog, do temelja su srušeni: manastir Devič iz 15. veka kod Srbice, a u Prizrenu crkva Sv. Spasa (na slici) i konaci manastira Svetih Arhanđela, iz 14. veka, kao i grobnica Cara Dušana. U Prizrenu su izgorele i crkve Bogorodice Ljeviške iz 14. veka i Svetog Đorđa iz 16. veka. Na brojnim srpskim grobljima, kao u Kosovu Polju i Prizrenu, oskrnavljeni su i uništeni grobovi, među kojima su neki dizani u vazduh eksplozivom, da su ostaci grobnica razneti po okolnim njivama. Međunarodna zajednica tim povodom nije učinila ništa. Posledice ovih necivilizacijskih rušilačkih zločina vidljive su i danas.  Na Kosovu još niko nije postavio pitanje, niti dao odgovor: ko je politički planirao, sproveo i doveo do tragičnih posledica na srpskom kulturnom dobru na Kosovu? Zbog svega, najveću odgovornost ima međunarodna zajednica.

Slobodan Maldini: Poslednji Mohikanac, Večernje novosti, 1. avgust 2015.

Dnevnik zabluda

Poslednji Mohikanac

Piše Slobodan Maldini

Farsa sa legendarnim hrastom starim više od 600 godina u selu Savinac kod Gornjeg Milanovca dobila je epilog. Ovo drvo - zapis, preko kojeg su projektanti trase autoputa Beograd - Južni Jadran ucrtali kolovoznu traku, posečeno je i odneto noću sa mesta na kojem je živelo vekovima, kao jedno od najstarijih živih bića u Srbiji. Po tradiciji i verovanju kod Srba, zapis je sveto drvo. Ono je tabu i veruje se da će svakoga ko se usudi da ga poseče ili ošteti, zadesiti velika nesreća. Obzirom na narodno verovanje, interesantno je pratiti kakva će biti budućnost deonice novog auto puta i onih koji su to drvo posekli.

Poput ovog hrasta, u srpskoj kulturi postoje ljudi - gromade, čije je delo nemerljivog značaja, ali su i sami doživeli sličnu sudbinu: da ih svojom zlobom saseku nerazumni ignoranti. Jedan od njih - poslednji Mohikanac - je Predrag Ristić, poznatiji kao Peđa Isus. I on je nedavno, u svojoj devetoj deceniji života, prošao kao ovo čuveno drvo. Umesto zahvalnosti za višedecenijski i potcenjen rad na mestu profesora za umetnost i konzervaciju  Akademije Srpske pravoslavne crkve, bez ikakvog obrazloženja uklonjen je sa tog mesta, a arhitektura je izbrisana iz programa studija. Ali, to je samo poslednja među brojnim životnim nedaćama koje su ga pogađale. Ovaj naš najznačajniji crkveni graditelj epohe poslednjih pola veka rastao je u roditeljskoj kući na Senjaku koja je posle rata konfiskovana i nikada nije vraćena. Još kao student, na arhitektonskom konkursu za bolnicu u Parizu dobio je prvu nagradu, ali kao sin "narodnog neprijatelja" nije mogao da dobije pasoš da otputuje i nagradu primi. Diplomirao je na projektu hrama, koji je međutim morao da prijavi kao koncertnu dvoranu. Zbog mršave građe dobio je nadimak Isus, koji ga prati do danas. Član grupe Mediala, učestvovao je na izložbama zajedno sa Šejkom, Glavurtićem, Đurićem. 1970-tih sarađivao je sa Bogdanom Bogdanovićem na većini njegovih spomenika, kada sam ga i ja upoznao. Iako je doktorirao u Gracu na rekonstrukciji Lepenskog vira, nije mu dozvoljeno da se ovom temom bavi i u Srbiji. To su loše radile povlašćene neznalice koje su, žudeći za svetskom slavom, upropastile ovo jedinstveno nalazište. Stvarajući izvan tokova savremene arhitekture, Peđa Isus se okrenuo crkvenom graditeljstvu, gde je podigao impozantan broj sakralnih građevina. Penziju zaslužnog umetnika nije dobio kao arhitekta, već kao muzičar - "drndafonista" (po sopstvenom instrumentu - "drndafonu").

Povodom osvećenja Ristićeve Crkve vaskrsenja Hristovog u Prebilovcima kod čuvenog Međugorja, 8. avgusta Patrijarh srpski Irinej služiće svetu arhijerejsku liturgiju, na godišnjicu kada su na tim prostorima 1941. izvršeni zločini nad srpskom nejači, najmonstruozniji u ljudskoj istoriji. Ukoliko mu zdravlje dozvoli, tamo će se pojaviti i Peđa - Isus.

Slobodan Maldini: Kultura ispod tepiha, Večernje novosti, 25. jul 2015.

Dnevnik zabluda

Kultura ispod tepiha

Piše Slobodan Maldini

Na trasi rimskog puta koji je spajao istočni i zapadni deo Rimskog carstva, nedaleko od antičke Remezijane (današnje Bele Palanke), rodnog mesta svetog Nikite Remezijanskog, otkrivena je ranohrišćanska bazlika. Ova građevina je svedočanstvo samih početaka hrišćanske civilizacije na Balkanu. Obzirom da preko te lokacije prelazi trasa budućeg auto puta E80 koji vodi prema Bugarskoj, u toku gradnje ostaci ove bazilike biće zatrpani. Ta okolnost izazvala je burne reakcije arheologa koji zastupaju stav da kulturno blago ne treba zatrpavati i skrivati od očiju javnosti. Prema stručnjacima, cena izmeštanja autoputa ili bazilike mala je u odnosu na vrednost ovog kulturnog dobra. Iako bazilika nije upisana u listu nacionalnih kulturnih dobara, javnost se opredelila za stav da je ne treba zatrpavati. Zbog svega, na lokalitetu je održan i protest za spas kulturnog dobra. Međutim, problem sa bazilikom na lokalitetu Kladenčište kod Bele Palanke nije usamljen. Postoje brojni slučajevi kada se arheološki lokaliteti ispreče u realizaciji nekog graditeljskog projekta.

Tokom višegodišnjih prirema za izgradnju luksuznog tržnog centra na lokaciji u Rajićevoj ulici u Beogradu otkriveni su ostaci vojnog utvrđenja iz antičkog doba. Arheološko nalazište je sačuvano: pokretni arheološki materijal je obrađen i konzervisan, a ostali delovi arhitekture i ostaci ulice su delimično konzervisani i biće prezentovani posle završetka izgradnje. U Beogradu se prošle godine stručna javnost usprotivila nameri gradskih vlasti da se zbog gradnje podzemne garaže uništi arheološki lokalitet Studentskog parka, gde je bilo sedište rimskog foruma. Predloženo je da se sačuva površinski sloj zemlje dubine 4 metara u kom se nalaze arheološki ostaci.

Prošle zime arheolozi novosadskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture radili su iskopavanja na groblju nekadašnje Svetojovanske crkve koje je pronađeno ispod kolovoza na Žitnom trgu. Groblje je otkriveno tokom radova na rekonstrukciji ulice Vojvode Bojovića u centru Novog Sada. Ovo groblje nastalo je u 18. veku, kada je sagrađena i Svetojovanska crkva. Godine 1921. bogomolja je srušena, ali je izvršena samo delimična ekshumacija grobova. Grobovi su popisani, a kosti izvađene i prebačene u zajedničku grobnicu.

Antički grad Sirmijum (na slici), jedna od četiri prestonice Rimskog carstva, nalazio se na prostoru Sremske Mitrovice. U Sirmijumu ili njegovoj okolini rođeno je 7 (po drugom mišljenju 10) vladara Rimskog carstva. Danas se taj arheološki lokalitet nalazi sakriven ispod temelja kuća. 1970-tih grupa arheologa sponzorisanih od vlade SAD ponudila je opštinskim vlastima Sremske Mitrovice da sagradi potpuno nov grad na drugoj lokaciji, da bi zauzvrat dobila dozvolu za iskopavanje Sirmijuma u celini. Ovu ponudu opštinska uprava nije ni razmatrala. 

Slobodan Maldini: Pogrešne odluke, Večernje novosti, 18. jul 2015.

Dnevnik zabluda

Pogrešne odluke

Piše Slobodan Maldini

Nedavno je najavljeno odustajanje od izgradnje Centra za promociju nauke na Novom Beogradu, jer je projekat finansijski neodrživ i iza njega država ne može da stane. Da podsetim: Centar za promociju nauke osnovan je 2010. godine kao deo strateškog programa razvoja Srbije. Zahvaljujući finansijskom sporazumu sa Evroposkom investicionom bankom, obezbeđena su sredstva za realizaciju projekta izgradnje centra u Bloku 39 na Novom Beogradu, a 2010. godine raspisan je Međunarodni konkurs za izradu idejnog arhitektonsko-urbanističkog rešenja. Konkurs su sufinansirali arhitekti koji su u njemu učestvovali - njih 232, ukupno uplativši kotizaciju oko 50.000 evra, odnosno 50% nagradnog fonda. Investiciona vrednost centra u vreme raspisivanja konkursa bila je 10 miliona evra, a izgradnja je trebalo da počne već naredne godine. Ali, kako je od 2010. do danas, potrebnih 10 miliona evra naraslo na 65 miliona, a pre gradnje ni u šta već potrošeno 2 miliona evra i projekat doveden do propasti?

Kao i mnogi, 2010. bio sam neprijatno iznenađen odlukom žirija da na konkursu dodeli prvu nagradu projektu austrijskog arhitekte Volfganga Čeperela. Od pristiglih, bilo je to nesumnjivo najnemogućije, iracionalno, teško izvodljivo rešenje. Nefunkcionalan, konstruktivno loš, tehnološki neodrživ, Čeperelov projekat je predvideo da zgrada Centra bude izgrađena na stubovima na visini 20m, tj. nivou krova šestospratnice. Taj koncept, očigledno rezultat hira austrijskog arhitekte i svojevrsnog ironičnog podmetanja kukavičjeg jajeta, nije zasnovan na principima logike, nepotreban je, preskup, nebulozan. Naravno, prvobitno obezbeđena sredstva nisu bila dovoljna ni za temelje ovakve građevine. Takav objekat sigurno ne bi dobio zeleno svetlo urbanista u Austriji, niti drugde u Zapadnoj Evropi. Nažalost, zaslepljenom konkursnom žiriju pažnju su privukle efektne računarom napravljene slike, a funkcija, isplativost i bilo kakva realnost nije ga interesovala. I zbog toga, žiri snosi punu odgovornost za propast projekta.

Kao jednom od učesnika, poznati su mi uslovi konkursa. U skladu sa njima i moj projekat bio je u grupi ekonomski i ekološki samoodrživih, skromnih, racionalizovanih i jeftinih. Projektovan je shodno investicionoj vrednosti 10 miliona evra, koliko je na pr. 2009. koštao Avalski toranj, što je neuporedivo sa danas potrebnih 65 miliona za izgradnju Centra. Da li je sve izgubljeno? Nije. Pozivam manje ali preduzimljive opštine u Srbiji, na pr. Jagodinu, Staru Pazovu, Čajetinu, da iskoriste svoje napuštene građevinske kapacitete i u njih smeste Centar za promociju nauke. Siguran sam da je moguće za 10 miliona evra, prema realnom projektu izgraditi Centar uz pomoć sponzora i da će investicija brzo biti isplaćena. Jer, ovaj projekat je dugoročno visoko isplativ, a ovakva prilika se ne propušta.

Slobodan Maldini: Ambijenti, Večernje novosti, 11. juli 2015.

Dnevnik zabluda

Ambijenti

Piše Slobodan Maldini

Beograd je prestonica kulture. U njoj se nalaze pozorišta, koncertne i druge reprezentativne dvorane. Tu su građevine osposobljene za tehnički najzahtevnije i najmasovnije manifestacije: Sava centar i Beogradska arena. Sala Sava centra prima 3670 gledalaca, a kapacitet Beogradske arene je do 25.000. I pored ovakvih potencijala, ove dve dvorane rade na ivici opstanka, jer su troškovi održavanja veći od ostvarene zarade. Pored kolosalnih i teško isplativih centara kulture, kod nas je prisutan trend održavanja značajnih kulturnih manifestacija u prostorima čiji je ambijent mnogo privlačniji, a čije je održavanje ekonomičnije. To su istorijske ambijentalne sredine.

Krajem juna u jednoj takvoj ambijentalnoj celini održan je Itaka Šekspir festival.  Radi se o malo poznatom, ambijentalno veoma interesantnom prostoru vile Stanković. Kompleks vile nalazi  se kod sela Čortanovci, desetak kilometara Dunavom nizvodno od Sremskih Karlovaca, na uzvisini sa koje se pruža izvanredan pogled na Banat i Bačku. Sagradio ju je u neorenesansnom stilu 1930. Radenko Stanković po projektu arhitekte Dragiše Brašovana. Vilu nekadašnjieg ministra prosvete i namesnika maloletnom kralju Petru II Karađorđeviću danas koristi Izvršno veće Vojvodine. Tokom nekoliko dana festivala imali smo priliku da vidimo izvanredne inscenacije Šekspirovih dela koje su priredili umetnici iz Irana, Belorusije (na slici), Makedonije i Srbije. U ambijentu vile stvorena je neponovljiva atmosfera u kojoj direktor festivala Nikita Milivojević klepetušom poziva gledaoce da zauzmu mesta, gde glumci iz Irana sede na stepenicama gledališta posmatrajući kolege koji nastupaju, a publika se brani od komaraca koji, međutim, ne smetaju.

Na Petrovardinskoj tvrđavi ove godine održava se 15. Egzit. Reputaciju svetski najboljeg muzičkog festivala dobio je zahvaljujući ambijentu stare tvrđave. Teško da još igde u svetu može da bude održan sličan muzički festival sa preko 20 pozornica na kojima se istovremeno održavaju koncerti koji međusobno ne smetaju. Za 4 dana festivala imamo priliku da čujemo preko 600 izvođača! Festival je odgajio generacije ljubitelja i poznavalaca svetske savremene muzike koji su godinama redovni posetioci. Karte za ovaj festival mnogi su kupili još u novembru prošle godine. Mnogi među nama godinama nose predivne uspomene sa Egzita. Eksploziju emocija preneli su nam: Igi Pop, Bili Ajdol, Gans end Rouzis, Seks Pistolsi, Robert Plant, Korn. Posebno se sećamo vremešne Peti Smit koja je u zakrpljenom džemperu u vremenu za predgrupe digla publiku na noge ili grupe Tijamat, koja je pred samo stotinak gledalaca na maloj bini održala svoj antologijski koncert. Grupa Prodidži redovno stvara histeriju među brojnim Englezima u publici. Energiju i doživljaj na tvrđavi ujutro dopunjuje nezaboravan izlazak sunca nad Dunavom.

Slobodan Maldini: Stari i novi zidovi

Dnevnik zabluda

Stari i novi zidovi

Piše Slobodan Maldini

Mađarska je donela odluku da duž granice sa Srbijom podigne četiri metara visoku ogradu kako bi se sprečio priliv ilegalnih migranata u tu zemlju. Ona će biti postavljena duž 175 kilometara granice. Nakon podizanja ograde, prostori Srbije i Mađarske biće fizički podeljeni. Iako je cilj Mađarske da izbegne probleme i troškove koje sobom nose izbeglice iz Sirije, Avganistana i drugih zemalja koji beže iz ratom i drugim nedaćama pogođenih oblasti, ova podela sobom nosi druge, mnogo veće probleme. Osnovni problem jeste političke prirode, jer će među zemljama biti otvoreno novo poglavlje međusobnih odnosa koje će u svakom trenutku biti opterećeno izgradnjom zida. U ekološkom pogledu, biće zaustavljeno prirodno kretanje živog sveta, što će dovesti do nepredvidljivih posledica.

Izgradnja zidova na granicama država nije novina. Tokom istorije, poznati su brojni slučajevi podizanja fizičkih barijera između teritorija. Namera onih koji su ih gradili bila je da se zaštite od napada, pretnji i drugih uticaja koji su dolazili spolja. Najpoznatiji, Kineski veliki zid sagrađen je da bi se kineske teritorije zaštitile od upada i invazije brojnih nomadskih grupa koje su dolazile iz evroazijskih stepa. Zidovi su građeni već u 7. v.p.n.e. a kasnije su dograđivani u strukturu koja se danas naziva Velikim zidom. Prema najnovijim istraživanjima, ukupna dužina Kineskog zida je 21.196km, što je najveća građevinska struktura na svetu. Većina postojećeg zida podignuta je za vreme dinastije Ming (14.-17. vek).

Barijeru koja je razdvajala Zapadni od Istočnog Berlina dugačku oko 160km sagradila je 1961. godine istočnonemačka vlast u nameri da onemogući beg stanovništva iz Istočne u Zapadnu Nemačku. Prilikom pokušaja da preskoče zid, od 1961. do 1989. poginulo je najmanje 138 osoba.

Zid - barijeru na Zapadnoj obali sagradio je Izrael početkom 2000-tih (na slici) sa obrazloženjem da zaštiti civile od palestinskih terorista. Višeslojna barijera sagrađena je u dužini 700km a sastoji se od troslojne betonske ograde sa šiljcima i bodljikavom žicom na vrhu.

Da li su ovi zidovi odgovorili nameni? Kina je danas zemlja koja svojom ekonomijom i trgovinom sama ruši sve barijere koje je dele prema drugim državama. Izgradnja i nadziranje Berlinskog zida bili su znatan teret za istočnonemačku ekonomiju, srušen je 1989. godine. Rušenje zida smatrano je za početak oslobađanja od komunističke ideologije ne samo u Istočnoj Nemačkoj, već u većini tadašnjih socijalističkih država u Evropi. Na izraelskoj barijeri na Zapadnoj obali od 2002. godine izgubilo je živote najmanje hiljadu ljudi. Brojni stanovnici su odvojeni od izvora vode, posla, uništene su 232 zgrade, prodavnice, čak i jedna škola. Palestinci optužuju Izrael za zločin protiv čovečnosti i diskriminaciju stanovništva po religiji i nacionalnosti.