Dnevnik zabluda
Spomenici i politika
Piše Slobodan Maldini
U senci skandala na konkursu za spomenik Zoranu Đinđiću zbog
sramne prevare od članova žirija koji su dodelili prvu nagradu protivno
konkursnim uslovima, promakao je bitan događaj u spomeničkoj kulturi. U Beogradu je otkriven spomenik majoru JNA
Milanu Tepiću stradalom u ratu 1991. Ne želeći da preda hrvatskim snagama
skladište oružja kod Bjelovara, on je aktivirao eksploziv, uništivši vojni
objekat i žrtvujući život. Spomenik je izazvao oštre reakcije Hrvatske, a
situaciju je opisao Ivica Dačić kao "ludilo" i "antisrpsku
histeriju" u Zagrebu, podsećajući na prošlogodišnje podizanje spomenika ustaši
Miri Barešiću u hrvatskom mestu Drage. Barešić je atentator na jugoslovenskog
ambasadora u Švedskoj Vladimira Rolovića, osuđen u Stokholmu na doživotni
zatvor. Spomenik Tepiću doveo je do najdubljeg zahlađenja odnosa Hrvatske i
Srbije, što je kulminiralo otkazivanjem već upućenog poziva Aleksandru Vučiću da
poseti Hrvatsku. Slučaj kritikuje i nemački list "Frankfurter Algemajne
cajtung", iako nikada nije pisao o brojnim spomenicima nemačkim vojnicima
palim u oba svetska rata, podignutim u Nemačkoj. Ali, koja je uloga spomeničke
umetnosti u međunarodnoj politici i zašto je moguće da ona dovede do međudržavne
krize?
Po sadržaju
međusobno neuporedivi, spomenici Tepiću i Barešiću nose političke poruke. Ali,
iako izrađeni u figurativnom stilu, sa naglašenim fizionomijama dvojice predstavljenih
likova, oni ne predstavljaju umetnost. Amaterski loš spomenik Tepiću rad je nepoznate
vajarke početnice Katarine Tripković, što o spomeniku govori samo po sebi. Groteskan
kip Barešiću izradio je Ivan Kujundžić, loš hrvatski vajar poznat po spomenicima
Stepincu i ustaši Bušiću.
Bezidejni, prazni, bezlični, ali po političkim
posledicama nimalo naivni, štaviše opasni, ovakvi spomenici ne poseduju kulturni
sadržaj, već su prvenstveno sredstvo propagande. Slični su podizani u komunističkoj
Jugoslaviji u stilu socijalističkog realizma, po uzorima preuzetim iz
Sovjetskog Saveza. Na njima su državni vajari veličali političke vođe, borce s
puškama, radnike sa alatima. Ali, za razliku od današnjih, dela nekadašnjeg socijalističkog
realizma nosila su čvrste poruke, uzdizala novu državu i nosila emociju
stradanja u Drugom svetskom ratu.
Bile su potrebne decenije da se jugoslovenski vajari
otrgnu od socrealističkih okova. Spomenik partizanu NOB Stevanu ili Stipanu Filipoviću,
narodnom heroju poreklom iz Opuzena u današnjoj Hrvatskoj, izradio je u Valjevu
1960. Srbin iz Hrvatske, izvanredan vajar Vojin Bakić u pročišćenom stilu,
antropomorfnog motiva. Hrvatski pandan spomenika Filipoviću u njegovom rodnom mestu
u Hrvatskoj izradili su 1978. vajari Miro Vuco i Stjepan Gračan, ali su ga
Hrvati srušili 1991, zajedno sa Bakićevim spomenicima u Hrvatskoj, na Petrovoj
gori i Blažuju kod Kamenske.
Na slici: Spomenik Milanu Tepiću, izvor: Večernje novosti
No comments:
Post a Comment