Friday 10 November 2017

Spomenici i politika, Večernje novosti, 10. novembar 2017.



Dnevnik zabluda

Spomenici i politika

Piše Slobodan Maldini

U senci skandala na konkursu za spomenik Zoranu Đinđiću zbog sramne prevare od članova žirija koji su dodelili prvu nagradu protivno konkursnim uslovima, promakao je bitan događaj u spomeničkoj kulturi. U Beogradu je otkriven spomenik majoru JNA Milanu Tepiću stradalom u ratu 1991. Ne želeći da preda hrvatskim snagama skladište oružja kod Bjelovara, on je aktivirao eksploziv, uništivši vojni objekat i žrtvujući život. Spomenik je izazvao oštre reakcije Hrvatske, a situaciju je opisao Ivica Dačić kao "ludilo" i "antisrpsku histeriju" u Zagrebu, podsećajući na prošlogodišnje podizanje spomenika ustaši Miri Barešiću u hrvatskom mestu Drage. Barešić je atentator na jugoslovenskog ambasadora u Švedskoj Vladimira Rolovića, osuđen u Stokholmu na doživotni zatvor. Spomenik Tepiću doveo je do najdubljeg zahlađenja odnosa Hrvatske i Srbije, što je kulminiralo otkazivanjem već upućenog poziva Aleksandru Vučiću da poseti Hrvatsku. Slučaj kritikuje i nemački list "Frankfurter Algemajne cajtung", iako nikada nije pisao o brojnim spomenicima nemačkim vojnicima palim u oba svetska rata, podignutim u Nemačkoj. Ali, koja je uloga spomeničke umetnosti u međunarodnoj politici i zašto je moguće da ona dovede do međudržavne krize?

Po sadržaju međusobno neuporedivi, spomenici Tepiću i Barešiću nose političke poruke. Ali, iako izrađeni u figurativnom stilu, sa naglašenim fizionomijama dvojice predstavljenih likova, oni ne predstavljaju umetnost. Amaterski loš spomenik Tepiću rad je nepoznate vajarke početnice Katarine Tripković, što o spomeniku govori samo po sebi. Groteskan kip Barešiću izradio je Ivan Kujundžić, loš hrvatski vajar poznat po spomenicima Stepincu i ustaši Bušiću.

Bezidejni, prazni, bezlični, ali po političkim posledicama nimalo naivni, štaviše opasni, ovakvi spomenici ne poseduju kulturni sadržaj, već su prvenstveno sredstvo propagande. Slični su podizani u komunističkoj Jugoslaviji u stilu socijalističkog realizma, po uzorima preuzetim iz Sovjetskog Saveza. Na njima su državni vajari veličali političke vođe, borce s puškama, radnike sa alatima. Ali, za razliku od današnjih, dela nekadašnjeg socijalističkog realizma nosila su čvrste poruke, uzdizala novu državu i nosila emociju stradanja u Drugom svetskom ratu.

Bile su potrebne decenije da se jugoslovenski vajari otrgnu od socrealističkih okova. Spomenik partizanu NOB Stevanu ili Stipanu Filipoviću, narodnom heroju poreklom iz Opuzena u današnjoj Hrvatskoj, izradio je u Valjevu 1960. Srbin iz Hrvatske, izvanredan vajar Vojin Bakić u pročišćenom stilu, antropomorfnog motiva. Hrvatski pandan spomenika Filipoviću u njegovom rodnom mestu u Hrvatskoj izradili su 1978. vajari Miro Vuco i Stjepan Gračan, ali su ga Hrvati srušili 1991, zajedno sa Bakićevim spomenicima u Hrvatskoj, na Petrovoj gori i Blažuju kod Kamenske.


Na slici: Spomenik Milanu Tepiću, izvor: Večernje novosti

No comments:

Post a Comment