Slobodan Maldini: Nacionalni stil u arhitekturi, "Večernje novosti", 17. maj 2014

DNEVNIK ZABLUDA

NACIONALNI STIL U ARHITEKTURI

Piše Slobodan Maldini

Srpska arhitektura razvijana je pod uticajima dominantnih stilova u svetu. Njih su srpski arhitekti preuzimali u originalnom ili prerađenom obliku i primenjivali u skladu sa uslovima koji su postojali kod nas. Međutim, u istoriji sprske arhitekture postoje autori koji su razvijali autentičan nacionalni stil zasnovan na srpskoj arhitektonskoj tradiciji i autentičnom vizantijskom stilu koji je prevladavao u srpskoj sakralnoj arhitekturi. Momir Korunović, Branko Tanazević i Aleksandar Deroko, razvili su vlastiti arhitektonski stilski izraz zasnovan na srpskim tradicionalnim istorijskim elementima.

Stara telefonska centrala autora Branka Tanazevića (1876-1945) u Kosovskoj ulici u Beogradu iz 1908. predstavlja spoj secesije i srpsko-vizantijskog stila. Prilikom projektovanja Tanazević je eksplicitno koristio rečnik nacionalne istorijske stilske grupe u arhitekturi, tzv. Moravske graditeljske škole, koji je kombinovao sa elementima secesije. Aleksandar Deroko (1894-1988) je zastupao nacionalno istorijski stav u arhitekturi i zalagao se za razvoj nacionalnog stila inspirisanog ranohrišćanskim, vizantijskim i srpskim arhitektonskim spomenicima iz perioda srednjeg veka. Arhitektura Momira Korunovića (1883-1969) sadrži elemente nacionalnog stila u arhitekturi povezane sa idejama ekspresionizma.

Svakog leta na dan Sv. Konstantina i Jelene, maleno selo Bogava u opštini Despotovac održava sabor posvećen arhitekti Momiru Korunoviću. I mada je ovaj veliki arhitekta odavno zaboravljen u srpskoj prestonici, selo u kojem živi 500 stanovnika odaje pomen našem velikanu. Zbog čega je Korunovićeva arhitektura popularna u narodu?

Predstavnik nacionalnog stila, Korunović je projektovao građevine koje su sadržale nacionalan karakter. Njegovo najpoznatije delo je Pošta 2 u Beogradu, sa fasadom koju ukrašavaju stilski elementi srpske sakralne arhitekture. Korunović je projektovao nacionalnu arhitekturu: sokolske domove, crkve, spomenike. Međutim, nacionalna stilska karakteristika njegovih objekata vodila je njihovom rušenju. Spomen kosturnicu podignutu u slavu poginulim srpskim vojnicima tokom Kumanovske bitke 1912. (na slici) srušile su bugarske snage 1941. godine. Iste godine srušen je i njegov spomenik u Ramni. Čuvena palata Pošta 2, uništena 1944., posle rata definitivno je srušena. Korunovićeva crkva Ćirila i Metodija u Mariboru srušena je 1941. Njegova crkva Sv. Kirila i Metodija na ostrvu Visu (Hrvatska), srušena je 1963. povodom proslave 20-godišnjice Titovog dolaska na Vis, a na njenom mestu podignut je spomenik sa natpisom "Tuđe nećemo - svoje ne damo." Korunovićev Pirg Sv. Jovana Vladimira u manastiru Sv. Naum u Ohridu srušen je 1956. "jer se nije uklapao u kompoziciju hrama". Njegovo životno delo projektovano u nacionalnom stilu "Srpski panteon", nije realizovano.