Dnevnik zabluda
Kulturna baština
Piše Slobodan Maldini
Slovenija je Srbiji nedavno uputila zahtev kojim
potražuje više od 300 umetničkih dela i istorijskih predmeta iz zbirki srpskih
muzeja, zvaničnih rezidencija i državnih ustanova. Ova apsurdna lista
sastavljena je na osnovu jednostranog viđenja da su autori tih dela Slovenci
ili da je Slovenija zemlja njihovog porekla. Na listi se nalaze i tridesetak
dela iz zbirke Muzeja savremene umetnosti u Beogradu, bez obzira što muzej
poseduje kompletnu dokumentaciju koja potvrđuje legalno vlasništvo. Tu su i portret
srpske slikarke Nadežde Petrović autora Slovenca Ivana Grohara, original jugoslovenskog
filma "Bitka na Neretvi", zapisi "Filmskih novosti",
poštanska kočija, čak i lokomotiva iz 1884. iz Železničkog muzeja u Beogradu!
Svoj zahtev Slovenija temelji na Sporazumu o pitanjima sukcesije iz 2001, iako
je rok za isticanje potraživanja istekao pre 12 godina.
Hrvatska od Srbije potražuje srpsku kulturnu baštinu iz
manastira i crkava Srpske pravoslavne crkve u Hrvatskoj koja je spasena od
uništenja, najviše tokom operacija "Oluja" i "Bljesak". Na
hrvatskoj listi nalaze se oko 1.000 srpskih kulturnih dobara. Ali, bezbrojna
dela koja predstavljaju svedočanstva o srpskom postojanju, Hrvatska je
iskorenila u nepovrat, kao ona iz miniranih i spaljenih Vladičanskog dvora i crkve
u Pakracu. Ono što nije spaseno donošenjem u Srbiju, uništeno je ili nestalo u
ratnom vihoru, kao na primer 7.000 ikona, bogoslužbene knjige i obimna arhivska
građa. Tokom poslednjeg rata, u Hrvatskoj su spaljene jedinstvene srpske crkve
brvnare u Rastovcu i Donjoj Rašenici kao i u Buzeti kod Gline sa početka 18. v,
sve pod zaštitom Unesko-a. Konačna lista razorenih srpskih crkava je duga, a
prati je neprocenjiva galerija srpskih pravoslavnih ikona iz perioda od 15. do
20. veka.
Istu sudbinu već je jednom doživela srpska kulturna
baština u ustaškom pogromu Nezavisne države Hrvatske za vreme Drugog svetskog
rata. Tada su srpske crkve na teritoriji NDH opljačkane do golih zidova i spaljene,
među kojima i manastiri na Fruškoj Gori. I pored brojnih posleratnih zahteva da
se oteta kulturna dobra vrate u Srbiju, u velikoj meri to nije učinjeno, a
najveći deo tih bogatstava zadržan je u Hrvatskoj.
Na hiljade starih srpskih rukopisa, retkih knjiga,
relikvija, umetničkih dela i dokumenata nalaze se danas u bespravnom posedu
izvan Srbije. Ovo kulturno blago krasi strane muzeje, biblioteke i privatne
zbirke, istovremeno iščezavajući iz kolektivne srpske svesti. Srbija nikada
nije imala nacionalnu instituciju čiji je jedini zadatak da traga za
neporocenjivom kulturnom baštinom izvan zemlje. Nasuprot velikim nacijama koje
imaju ustanove za istraživanje i prikupljanje nacionalnog blaga van matice,
Srbija nema specijalizovano telo koje proučava srpsko kulturno blago u
inostranstvu, zbog čega ono nestaje u nepovrat.
Na slici: Crkve u Buzeti i Donjoj Rašenici, lična arhiva
No comments:
Post a Comment